Najważniejsze problemy z zakresu praw obywatelskich w Polsce
Obowiązkiem Rzecznika Praw Obywatelskich jest stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Cel ten może być zrealizowany tylko pod warunkiem dobrej komunikacji Rzecznika z obywatelami.
Rzecznik musi wiedzieć, co jest ludziom potrzebne, czego oczekują, jak może im pomóc. Dobrze jest, gdy ta wiedza pochodzi nie tylko z napływających do jego biura listów i skarg, ale również z bezpośrednich spotkań i rozmów. Z kolei obywatele powinni być dobrze poinformowani o działaniach RPO– czym się zajmuje na co dzień, jak stara się rozwiązywać problemy, gdzie widzi największe zagrożenia dla ich praw i wolności.
Poddaliśmy dokładnej analizie informacje roczne RPO z poprzednich lat. Uznaliśmy, że trzeba coś zmienić, ponieważ stawały się one zbyt formalistyczne. Chociaż zawsze przekazywały rzetelną wiedzę o działaniach urzędu i sytuacji w kraju w zakresie respektowania praw i wolności obywatelskich, to jednak ich lektur a mogła nastręczać pewne problemy związane z objętością i strukturą tekstu.
W informacji rocznej za 2017 rok, przygotowywanej na podstawie art. 212 Konstytucji RP, postanowiliśmy dokonać kompleksowych zmian.
Obywatele uczestniczący w lipcowych demonstracjach, dotyczących niezależności sądownictwa, wyraźnie wskazali, jak ważna jest dla nich Konstytucja oraz jak wielką wagę przywiązują do jej zrozumienia, respektowania, a także gwarancji z niej wynikających. Dlatego też na wszystkie działania RPO, ale także na stan przestrzegania praw i wolności człowieka i obywatela, staraliśmy się spojrzeć przez pryzmat konkretnych postanowień Konstytucji.
Inny ważny powód merytoryczny uzasadniający zmianę to konieczność uporządkowania wielu pojęć i interpretacji zdarzeń.
W ostatnim czasie bowiem nasz system prawny ulega szybkim zmianom, podobnie zresztą jak wiele innych obszarów rzeczywistość społecznej i ustrojowej w państwie. Erozji i rozchwianiu ulegają niektóre organy władzy państwowej.
Wszystko to powoduje, że w debacie publicznej pojawia się zamęt, niepewność, częste pomieszanie pojęć i nadawanie dowolnych znaczeń czemuś, co już dawno zostało w prawie zdefiniowane.
Dlatego sięgnęliśmy do najważniejszego dokumentu określającego nasze prawa i wolności, aby przywrócić ład myślowy oraz pokazać, że wszelkie działania RPO są motywowane właśnie koniecznością ochrony porządku konstytucyjnego.
Wreszcie, naszą zmianę podyktowało życie. W 2017 roku kontynuowana była zakrojona na szeroką skalę akcja spotkań regionalnych RPO. Rozmawiając w różnych miejscowościach z setkami osób zauważyłem, że często nie potrafią one powiązać swojej sprawy z konkretną ustawą, przepisem czy paragrafem, ale chętnie odwołują się do Konstytucji.
Nie zawsze mają dogłębną wiedzę prawniczą, ale mają świadomość i wrażliwość obywatelską. Upominając się o sprawiedliwość w swojej sprawie, słusznie odwołują się do praw zawartych w Konstytucji, a także do obowiązków ich respektowania przez władze publiczne.
W naszym sprawozdaniu napisaliśmy nie tylko o tym, co ważnego działo się w 2017 roku w zakresie praw człowieka, ale pozwoliliśmy sobie również na komentarz.
Zastępcy RPO, znakomici specjaliści w swoich dziedzinach, podzielili się uwagami na temat tych obszarów prawa, którymi się zajmują: Stanisław Trociuk opisał zmiany dotyczące systemu konstytucyjnego, dr Sylwia Spurek scharakteryzowała realizację zasady równego traktowania, a dr Hanna Machińska podzieliła się uwagami na temat przeciwdziałania torturom i wykonywania kar. Ponadto o niektórych działaniach i sytuacji materialnej Biura RPO napisała dyrektor generalna Katarzyna Jakimowicz.
Wszystko to staraliśmy się przedstawić w możliwie prosty sposób i przyjaznym językiem, oczywiście na tyle, na ile trudna materia prawna i statystyczna na to pozwala.
Wierzymy, że w ten sposób skutecznie przybliżać będziemy obywatelom znaczenie postanowień Konstytucji. Mamy ambicję dalej doskonalić nasze dzieło, aby w kolejnych latach raporty roczne RPO coraz lepiej służyły dobrej komunikacji oraz informowaniu, co w Polsce należy jeszcze zrobić, aby poprawić stan przestrzegania praw człowieka. Dlatego będziemy wdzięczni za wszelkie propozycje i uwagi, także te krytyczne.
Życzę Państwu pożytecznej lektury.
Powyższy tekst opublikowany został w Informacji o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela w 2017 r. oraz o działalności Rzecznika Praw Obywatelskich, dostępnej w całości na stronie Archiwum Osiatyńskiego