Zajmują się terapią, pracują z osobami z uzależnieniami i zaburzeniami psychicznymi, opiekują się ofiarami wypadków, przemocy. Jako biegli sądowi opiniują np. w sprawach dotyczących oskarżenia o molestowanie seksualne dziecka czy odebranie praw rodzicielskich. Mimo to jakość pracy psychologów pozostawiono ich dobrej woli, bo ustawa o zawodzie psychologa jest martwa.

„Obecnie żaden psycholog w Polsce nie ma prawa wykonywania zawodu, nie ma też rejestru, w którym można sprawdzić, czy dana osoba naprawdę jest psychologiem, czy tylko go udaje. A takie przypadki się zdarzają. To oburzające, że tak ważny zawód zaufania publicznego nie ma działającej ustawy” – mówi OKO. press Katarzyna Sarnicka, wiceprzewodnicząca Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Psychologów.

Od czasu kiedy w grudniu 2018 ministerstwo rodziny, pracy i polityki społecznej zapewniło OZZP, że wznowiono prace nad projektem nowej ustawy, zmieniła się jedynie minister – a w kwestii ustawy, nic.

„Może byśmy tak nie grzmieli w sprawie tej ustawy, ale co innego, jeśli ktoś przez brak kompetencji nie naprawi nam pralki, a co innego, jeśli skrzywdzi nasze dziecko. Zła diagnoza czy porada psychologiczna, niewłaściwe pokierowanie pacjenta to błędy, których skutek jest nie do oszacowania” – mówi Sarnicka.

Związek zawodowy zwrócił w liście się do kandydatek i kandydatów do Sejmu i Senatu RP tłumacząc problem, pytając o propozycje rozwiązań i oferując spotkanie. „Jesteśmy psychologami, nie wypada nam palić opon pod ministerstwem, więc wybraliśmy strategię rozmowy. Mamy nadzieję, że to pomoże, bo sprawa jest naprawdę poważna”.

Mamy dość

Psycholog pokazuje badanemu tablicę Rorschacha (test plam atramentowych). Co pan widzi? Na podstawie tej jednej odpowiedzi zadecyduje czy badany ma zaburzenia preferencji seksualnych. Jest pedofilem? Raptofilem?

Czas badania: 5 minut. Konsekwencje? W najlepszym razie: myląca opinia sprostowana podczas procesu sądowego. W najgorszym: skierowanie do ośrodka dla szczególnie niebezpiecznych, z którego już się nie wychodzi.

„A przecież aktualne wytyczne dla biegłych psychologów w ogóle nie zalecają używania testu Rorschacha” – mówi OKO. press Katarzyna Sarnicka z Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Psychologów.

Opinii wystawianych na podstawie interpretacji jednej karty atramentowych plam nikt jednak w sądzie nie podważa. „Mam dostęp do akt. Ta psycholog robi tak od 5 lat” – mówiła B., psycholog w jednym ze szpitali psychiatrycznych.

„Mamy tego dość” – mówi ona i wielu innych psychologów.

B. od 12 lat jest biegłym sądowym. Ma dość tego, że wydanie opinii o tym, czy więzień stanowi zagrożenie (ryzyko ponownego popełnienia czynu), które zajmuje jej nawet 5 dni pracy, inny biegły sądowy wystawia w 5 minut. „Bo ile może to trwać, jeśli po krótkiej wizycie w więzieniu wystawia ich 15?”.

Ma też dość tego, że pacjent szpitala psychiatrycznego, w którym pracuje, dawno mógłby być na wolności, ale nie jest. „Sąd, do którego zwracamy się z wnioskiem o zwolnienie pacjenta, ma prawo skorzystać z opinii innych biegłych. Zdarza się, że tamci poświęcają na badanie 15 minut używając jakiegoś nieaktualnego, ale szybkiego testu, i wyrokują – nie ma wolności”.

Skargi

„Są tacy, którzy się starają i chcą jak najlepiej dla pacjentów. Organizujemy szkolenia, jeździmy na seminaria – najczęściej za własne pieniądze. Ale są i tacy, którzy się nie przykładają i szkodzą całemu środowisku. I nie możemy nic z tym zrobić, bo nie ma samorządu psychologów ani komisji etycznej” – mówi B.

Do związku przychodzi coraz więcej skarg. Najwięcej dotyczy postępowań sądowych, ale jest też wiele donoszących o osobach podszywających się pod psychologów, trochę mniej dotyczy skarg pracodawców na nieetyczne zachowanie zatrudnionych psychologów.

„Gdyby ustawa obowiązywała, nie byłoby problemu fałszywych psychologów, bo każdy pacjent czy klient miałby łatwy wgląd do rejestru” – tłumaczy Sarnicka. „Byłby kodeks etyczny, samorząd zawodowy psychologów, rzecznik dyscyplinarny oraz instytucja sądu koleżeńskiego, który zajmowałaby się zarzutami o nieetyczne zachowanie. Dzisiaj możemy jedynie przekierować składającego skargę do Rzecznika Praw Obywatelskich, poza tym nie mamy żadnej kontroli”.

Ustawa jest, ale martwa

„Ustawa o zawodzie psychologa jest martwa” – mówi Katarzyna Sarnicka. „W praktyce nie funkcjonuje”. Dlaczego? Bo została uchwalona w 2001 roku, ale weszła w życie w 2006 i od razu się zdezaktualizowała – Polska weszła do UE i przepisy muszą się zmienić.

Od tamtej pory ustawa jest nieczynna. Nie wprowadzono żadnych rozporządzeń, a więc nie powstał samorząd, który mógłby na przykład, w myśl samej ustawy, kontrolować listę psychologów.

„Brak jasnego uregulowania zawodu psychologa rodzi wiele problemów” – pisze Rzecznik Praw Dziecka w liście do minister rodziny Elżbiety Rafalskiej. Wylicza: brak regulacji w zakresie prawa i standardów wykonywania zawodu, brak list psychologów i organu, który nadzorowałby ich pracę.

„Ten stan rzeczy narusza prawa osób korzystających z usług psychologicznych, jak i samych psychologów”.

W grudniu 2018 Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej poinformowało OZZ Psychologów, że rozpoczęło prace związane z opracowaniem nowego projektu ustawy o zawodzie psychologa. I tyle.

„Byliśmy pełni nadziei. Patrząc na to, jak rząd procedował różne sprawy, spodziewaliśmy się, że ustawa powstanie szybko. Mamy prawie koniec września, kończy się kadencja parlamentu, a w sprawie ustawy nic się nie ruszyło – wymieniamy tylko z ministerstwem korespondencję” – mówi Sarnicka.

Ministerstwo odpisuje: oczywiście, pracujemy nad tym. Ale na pytanie o harmonogram czy etap pracy, nie pada żadna konkretna odpowiedź.

„Mamy poczucie, że sprawy związane z psychologią, są na dalekim planie, a sytuacja jest poważna. Dotyczy także dzieci” – tłumaczy Sarnicka.

Rynek prywatny poza kontrolą

Książę Marek Światopełk Świętopełk Zawadzki (tak się tytułował), przyjmował w prywatnej poradni jako psycholog. Tłumaczył pacjentom m.in., że onanizując się wytwarzamy w genach negatywne wartości, które przekazujemy kolejnym pokoleniom. Wywołuje to homoseksualizm, pedofilię,  skłonności mordercze… Jako psycholog wystawiał opinię dla szkół, opiniował w sprawach karnych, leczył z homoseksualizmu. Jego przypadek opisany kilka lat temu w Newseeku jest być może skrajny, ale możliwy.

„Znamy przypadki fałszywych psychologów reklamujących się w internecie, widzimy prywatne szkoły, które oferują kształcenie psychologów, ale tak naprawdę nie zapewniają żadnych kompetencji – to szkoły policealne, które trwają rok czy dwa lata w trybie zaocznym. Rynek prywatny jest całkowicie poza kontrolą, a to tam najczęściej trafiają pacjenci, bo na wizytę w NFZ mogą czekać nawet ponad rok” – mówi Sarnicka.

„Swoje Izby mają lekarze, pielęgniarki, adwokaci, fizjoterapeuci, aptekarze i wiele innych zawodów zaufania publicznego. To rozwiązanie się sprawdza. Dzięki Izbom te grupy zawodowe mogą szybko reagować na wszystkie problemy, doniesienia i dbać o jakość usług. Gdy nie ma Izb pozostaje żmudne powództwo cywilne lub sprawa karna”.

Jakie szkody może wywołać niekompetentny psycholog poza wszelką kontrolą? Duże. „To osoba, której opowiadamy o intymnych szczegółach z naszego życia, powierzamy bardzo wrażliwe dane. Skrzywdzenie osoby, która przychodzi po pomoc, może spowodować uraz nie do ocenienia, nawet traumę na całe życie – szczególnie jeśli to młoda osoba czy dziecko” – tłumaczy Sarnicka.

Kompetentnych psychologów potrzeba nam dziś rozpaczliwie. Polska jest w czołówce państw o najwyższej liczbie samobójstw wśród dzieci. Statystycznie w każdej klasie są dwie osoby po próbie samobójczej, o wiele więcej się okalecza.

Psychiatria dziecięca jest w dramatycznym stanie.

„Ciągłe zmiany w systemie edukacji, rosnące tempo przemian społecznych, wymagania związane z postępem technologicznym, degradacja środowiska naturalnego czy problemy osób starszych i niepełnosprawnych – to tylko niektóre trudności, z którymi zmagamy się jako obywatele. W sytuacji, gdy nieustannie rośnie liczba osób mających problemy psychiczne rola psychologów jest niezwykle ważna” – piszą psycholodzy w liście do przyszłych parlamentarzystów.

Niektórzy już odpowiedzieli. „Mamy już odzew ze strony KO i Lewicy” – mówi Katarzyna Sarnicka. Jeden z kandydatów lewicy o problemie z ustawą zaczął już informować na facebooku, deklarując, że jako poseł się tym zajmie. „List opublikowaliśmy niedawno, więc spodziewamy się, że zainteresowanie będzie coraz większe” – mówi Sarnicka, która ma nadzieję, że sytuacją psychologów zainteresują się też politycy PiS.

Kwestie dotyczące praworządności w Polsce oraz w całej Unii Europejskiej będziemy dalej monitorować oraz wyjaśniać na łamach Archiwum Osiatyńskiego, a także – po angielsku – na stronie Rule of Law in Poland.

Podoba Ci się ten artykuł? Zapisz się na newsletter Archiwum Osiatyńskiego. W każdą środę dostaniesz wybór najważniejszych tekstów, a czasem również zaproszenia na wydarzenia.