Postanowienie zabezpieczające Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie Komisja przeciwko Polsce (C-619/18) jest niezaskarżalne i natychmiast wykonalne – przypomina prof. Ewa Łętowska.

Wymaga ono od władz Rzeczypospolitej Polskiej (nie tylko wykonawczych, ale też sądowniczych), aby do czasu wydania ostatecznego wyroku wobec sędziów SN, którzy zostali przeniesieni w stan spoczynku:

• „zawiesić stosowanie przepisów krajowych dotyczących obniżenia wieku przejścia w stan spoczynku;

• zapewnić, by sędziowie mogli wrócić na to samo stanowisko, na takich samych prawach i warunkach zatrudnienia;

• powstrzymać się̨ od powołania sędziów SN na ich stanowiska, a także od „wszelkich działań w celu wyznaczenia nowego I Prezesa SN”;

• powiadomić Komisję, nie później niż̇ w ciągu miesiąca od doręczenia postanowienia, o wszystkich środkach, które przyjęła w celu pełnego zastosowania się̨ do tego postanowienia.

Innymi słowy, ma nastąpić powrót do stanu sprzed 3 kwietnia 2018 roku.

„Poprzedni status” sędziów przeniesionych ustawą w stan spoczynku obejmuje również władzę orzekania (votum) stanowiącą istotę funkcji sędziowskiej.

Łętowska twierdzi, że z uwagi na sposób przeniesienia w stan spoczynku sędziów SN/NSA, a także pozbawienia I Prezes SN jej funkcji nie można uznać, że było to skuteczne. W miejsce wymaganego ustawą „stwierdzenia przeniesienia w stan spoczynku” prezydent użył pisma informującego, w dodatku bez kontrasygnaty premiera.

W tej sytuacji sędziowie „przeniesieni” nigdy swego sędziowskiego statusu nie utracili. Podobnie I Prezes SN nie utraciła swego stanowiska.

Łętowska podkreśla, że sądy – jako trzecia władza – mają autonomię wobec władzy wykonawczej i ustawodawczej:

• w ramach przysługującego im władztwa mogą odmawiać stosowania nie tylko niezgodnych z prawem aktów władzy wykonawczej, ale także niekonstytucyjnych ustaw;

• będące także sądami unijnymi są zobowiązane do stosowania prawa europejskiego i mają zapewnić skuteczność prawu wspólnotowemu. I to nawet, gdy rodzime ustawy wydają się na to nie pozwalać;

• są zobowiązane zapewnić bezwzględną ochronę prawom podstawowym, nawet wbrew formalnie legitymizowanym działaniom władz.

Łętowska polemizuje też z opiniami polityków obozu władzy, że Komisja Europejska poskarżyła się na organizację i ustrój  wymiaru sprawiedliwości, co rzeczywiście należy do autonomicznej sfery regulowanej przez państwa członkowskie.

W rzeczywistości skarga dotyczy tego, że wybrany przez polskie władze model ustroju sądowego nie gwarantuje uczciwego procesu i skutecznej ochrony prawnej, zapewnianej przez niezależne sądy i niezawisłych, nieusuwalnych sędziów. A to już podlega kontroli zgodności z prawem unijnym, na mocy art. 47 Karty Praw Podstawowych UE.

Art. 2. TUE

Główne wartości Uni

Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn.

Art. 19 TUE

1. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i sądy wyspecjalizowane. Zapewnia on poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów.Państwa Członkowskie ustanawiają środki niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii.

2. W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi jeden sędzia z każdego Państwa Członkowskiego. Trybunał Sprawiedliwości jest wspomagany przez rzeczników generalnych.W skład Sądu wchodzi co najmniej jeden sędzia z każdego Państwa Członkowskiego.Sędziowie i rzecznicy generalni Trybunału Sprawiedliwości oraz sędziowie Sądu są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności, spełniających warunki określone w artykułach 253 i 254 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Są oni mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy Państw Członkowskich na okres sześciu lat. Ustępujący sędziowie i rzecznicy generalni mogą być ponownie mianowani.

3. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka zgodnie z Traktatami:

a) w zakresie skarg wniesionych przez Państwa Członkowskie, instytucje lub osoby fizyczne lub prawne;

b) w trybie prejudycjalnym, na wniosek sądów Państw Członkowskich, w sprawie wykładni prawa Unii lub ważności aktów przyjętych przez instytucje;

Art. 47 KPP

Prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu

Każdy, kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem, zgodnie z warunkami przewidzianymi w niniejszym artykule.

Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy. Każdy ma możliwość uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela.

Pomoc prawna jest udzielana osobom, które nie posiadają wystarczających środków, w zakresie w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości.

Łętowska przypomina, że – znów wbrew twierdzeniom polityków – także sądy są bezpośrednimi adresatami postanowienia TSUE, jako jedna z konstytucyjnych trzech władz. Prezesi SN i NSA wypełnili swoje zobowiązania, o czym I Prezes SN poinformowała 31 października Komisję Europejską.

Tymczasem władze wykonawcze i ustawodawcze zwlekają, nieprawdziwie twierdząc, że mają miesiąc na wykonanie zabezpieczenia (zawieszenie przepisów ustawy, przywrócenie sędziów itp.). Tymczasem TSUE dał miesięczny termin na poinformowanie o przedsięwziętych środkach w wykonaniu zabezpieczenia, a samo zabezpieczenie powinno być dokonane natychmiastowo.

Ewa Łętowska, profesor w INP PAN, należy do grona największych autorytetów prawniczych w Polsce. Pierwsza polska Rzecznik Praw Obywatelskich (1987–1992), sędzia NSA (1999-2002) i Trybunału Konstytucyjnego (2002-2011), zasiada też w Radzie Archiwum Osiatyńskiego. Znana z pogłębionych opinii o reformach sądowniczych PiS, w tym ponad 20 artykułów i wypowiedzi dla OKO.press (zobacz tutaj). Poniżej cała analiza Łętowskiej.

Przeczytaj też: Dr Taborowski: Postanowienie TSUE jest tymczasowe, ale musi być wykonane natychmiast