Stanowisko RPO dla ETPC w sprawie Reczkowicz i inni dotyczącej statusu osób powołanych do nowych izb Sądu Najwyższego

Udostępnij

Jednostka pomocnicza Rzecznika Praw Obywatelskich. Zapewnia wykonywanie zadań Rzecznika określonych w ustawie z dnia 15 lipca 1987 roku o Rzeczniku…

Więcej

Skład nowych izb Sądu Najwyższego, Dyscyplinarnej oraz Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, powołano z rażącym naruszeniem prawa



  • Organy władzy ustawodawczej i wykonawczej tak ukształtowały procedurę wyboru, aby obsadzić te izby osobami przez siebie popieranymi, a potem – wszelkimi sposobami to zalegalizować
  • Nominacje te celowo uregulowano i przeprowadzono w sposób niezgodny z prawem: aby osoby powołane odpowiadały oczekiwaniom oraz aby zyskać wpływ na treść orzeczeń
  • Nie zrealizowano zatem podstawowego celu procesu mianowania sędziów – nie zapewniono im niezależności od organów pozasądowych

 

Takie m.in. argumenty Rzecznik Praw Obywatelskich przekazał Europejskiemu Trybunałowi Praw Człowieka w Strasburgu w stanowisku tzw. „trzeciej strony” (amicus curiae) w sprawie Joanna Reczkowicz i inni przeciwko Polsce. Sprawa została zakomunikowana rządowi polskiemu w czerwcu 2020 r. RPO został do niej dopuszczony przez ETPC dwa tygodnie temu.

 

Czego dotyczą skargi

 

Sprawa została zainicjowana trzema skargami indywidualnymi wniesionymi w 2019 r. przez adwokat, której sprawę rozpatrywała Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego, a także dwóch sędziów, którym nowa KRS odmówiła awansu, a ich odwołania od jej uchwał rozpatrywała Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN. Obie izby utworzono w Sądzie Najwyższym po przyjęciu w grudniu 2017 r. nowej ustawy o SN. Zostały w całości obsadzone osobami powołanymi w procesie nominacyjnym zmienionym w 2018 r.

 

Skargi dotyczą naruszenia art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka,  gwarantującego prawo do rzetelnego procesu sądowego. Skarżący zarzucili, że ich sprawy powinny być rozpatrywane, zgodnie z EKPC, przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony na mocy ustawy – a nowe izby SN tych wymogów nie spełniają.

 

Skargi zostały wniesione osobno, Trybunał połączył je do wspólnego rozpoznania ze względu na tożsamość zarzutów i kwestii prawnych.

 

Skarżący powoływali się m.in. na wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 19 listopada 2019 r. w sprawie A.K. i inni (C-585, 624 i 625/18) oraz orzeczenia Sądu Najwyższego wydane w świetle kryteriów wskazanych przez TS UE. Przesądzały one, że sędziowie Sądu Najwyższego mianowani na podstawie rekomendacji nowej Krajowej Rady Sądownictwa, nie zostali powołani zgodnie z prawem krajowym, co wzbudza wątpliwości co do spełniania przez nich gwarancji niezawisłości i bezstronności.

 

Stanowisko RPO

 

W przesłanych ETPC uwagach pisemnych RPO szczegółowo przedstawił okoliczności powołania i obsadzenia Krajowej Rady Sądownictwa w 2018 r., zainicjowania i przebiegu procedury kwalifikowania sędziów do Sądu Najwyższego, a także okoliczności przedstawienia Prezydentowi RP wniosków w sprawie powołania i wręczenia aktów powołania.

 

Rzecznik wskazał w szczególności, że:

 

  • Przedwczesne przerwanie 4-letniej, konstytucyjnie gwarantowanej kadencji poprzednich członków Rady, niekonstytucyjny wybór nowych 15 sędziowskich członków KRS, brak wystarczającej niezależności KRS od innych organów władzy publicznej, oraz faktyczna rezygnacja KRS z wypełniania konstytucyjnej roli stania na straży niezawisłości sędziowskiej – dyskwalifikują Radę jako niezależnego, obiektywnego inicjatora wniosków do Prezydenta RP w sprawie powołania na stanowiska sędziowskie.
  • Zainicjowanie procedury nominacyjnej do SN aktem, który nigdy nie nabrał ważności, powszechny bojkot wyborów przez środowiska sędziowskie i inne zawody prawnicze, brak rzeczywistej weryfikacji kandydatur, widoczny wpływ polityczny w procesie selekcji nominatów oraz powiązanie osób mianowanych z przedstawicielami władzy, naruszenie prawomocnych orzeczeń sądu zawieszających wykonanie uchwał nominacyjnych, zniweczenie sądowej kontroli procesu mianowania, a wreszcie usilne działania władz publicznych na rzecz legalizacji wadliwie powołanych sędziów – niweczą procedurę nominacyjną do Sądu Najwyższego, przekreślają skutek nominacyjny i odbierają legitymację powołanym osobom do rozstrzygania sporów prawnych. Nie zaistniały bowiem obiektywne warunki, by tacy sędziowie i takie organy sądowe mogli być postrzegani jako niezawiśli i obiektywni. Rażące naruszenie zarówno zasad materialnych jak i reguł proceduralnych powoływania sędziów sprawiły, że w sposób zasadniczy i trwały podważone zostało zaufanie do nich.
  • Powiązanie osoby wchodzącej w skład organu odsyłającego z urzędującym Ministrem Sprawiedliwości, bezpośrednia interwencja Ministra w sprawie jego nominacji, zasadnicza zmiana poglądów prawniczych kandydata przekazana w dniu nominacji, zignorowanie przezeń orzeczenia sądowego mającego wpływ na jego status, a także instrumentalne potraktowanie procedury prejudycjalnej w celu własnej legitymizacji – nie pozwalają pozbyć się poważnych wątpliwości co do zachowania przez nią standardów niezawisłości i bezstronności w podejmowanych działaniach orzeczniczych.

 

Podsumowując przedstawioną Trybunałowi charakterystykę procesu selekcji sędziów do Sądu Najwyższego, Rzecznik wskazał, że:

 

  • Osoby mianowane do Sądu Najwyższego od 2018 r., w tym obie nowo utworzone izby: Izba Dyscyplinarna oraz Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, zostały powołane z rażącym naruszeniem prawa. Organy władzy ustawodawczej i wykonawczej tak ukształtowały procedurę wyboru sędziów Sądu Najwyższego, aby najpierw – doprowadzić do obsady Sądu osobami przez siebie popieranymi, a następnie ­­– wybór ten wszelkimi sposobami zalegalizować.
  • Proces nominacji do Sądu Najwyższego został celowo uregulowany i przeprowadzony w sposób niezgodny z prawem. Władze publiczne przeprowadziły ten proces w taki sposób nie po to, by zapewnić osobom nominowanym niezawisłość i bezstronność. Przeciwnie: po to aby osoby powołane odpowiadały ich oczekiwaniom i aby w ten sposób władze polityczne zyskały wpływ na treść orzeczeń sądowych.

 

W ocenie RPO wybór sędziów przeprowadzony w taki sposób nie realizował podstawowego celu procesu mianowania sędziów – nie zapewniono im niezależności od organów pozasądowych. Z tego powodu osobom mianowanym nie nadano legitymacji niezbędnej do rozstrzygania sporów prawnych w demokratycznym społeczeństwie.

 

Rzecznik podniósł także, że intencjonalność, systemowy wymiar oraz stopień naruszenia prawa przez organy krajowe w procesie powoływania sędziów SN, powinny prowadzić do odmowy rozciągnięcia na te osoby ochrony wynikającej z gwarancji nieusuwalności sędziego i ograniczają stosowanie zasady pewności prawa do wydawanych przez nich orzeczeń.

 

Tak poważne naruszenia ze strony organów władzy publicznej nie mogą być wynagradzane poprzez akceptację sytuacji ukształtowanej niezgodnie z prawem.

 

Trzeba chronić strony postępowań sądowych

 

RPO zaproponował ETPC, aby odróżniać konsekwencje nieprawidłowych powołań sędziów SN dla osób powołanych, od konsekwencji, które mogą dotykać stron postępowań sądowych, w których osoby takie orzekały.

 

  • Bezwzględne konsekwencje prawne powinny następować w odniesieniu do organów umocowanych sprzecznie z prawem. Władze publiczne nie mogą bowiem czerpać korzyści z własnego bezprawia, zaś same osoby powoływane były świadome wad procesu – mimo to w nim uczestniczyły i przyjęły akt nominacji.
  • Z kolei chronione powinny być strony postępowań sądowych. Odmowa uznania statusu wadliwie powołanych sędziów Sądu Najwyższego powinna być mitygowana ze względu na ochronę praw i interesów jednostek. Wtedy jednak względna ochrona stabilności orzeczeń sądowych jest następstwem ochrony bezpieczeństwa prawnego podmiotów prywatnych, a nie ochrony statusu osób i organów wadliwie umocowanych i pozbawionych przymiotów sędziego i sądu.

 

VII.510.103.2020



Autor


Jednostka pomocnicza Rzecznika Praw Obywatelskich. Zapewnia wykonywanie zadań Rzecznika określonych w ustawie z dnia 15 lipca 1987 roku o Rzeczniku…


Więcej

Opublikowany

22 października 2020






Inne artykuły tego autora

22.11.2021

Konstytucyjność ustawy o dostępie do informacji publicznej. Marcin Wiącek: TK powinien wystąpić do NSA

16.11.2021

Argumenty RPO za umorzeniem wniosku Zbigniewa Ziobry do TK ws. Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

14.06.2021

Rzecznik Praw Obywatelskich do TK: wyłączyć sędzię K. Pawłowicz ze sprawy pytania prawnego ws. zawieszenia Izby Dyscyplinarnej SN przez TSUE.

25.03.2021

Rzecznik Praw Obywatelskich dla Senatu: zmiany w ustawie o SN są niekonstytucyjne

16.03.2021

Powołanie „tożsamości konstytucyjnej” państwa nie uzasadnia zniweczenia prawa jednostki do niezawisłego sądu Stanowisko RPO ws. pytań prejudycjalnych SN (C-509/20 i in.)

11.02.2021

Bronię prawa obywateli do informacji – oświadczenie RPO dotyczące nowego podatku od reklam

02.12.2020

ETPC potwierdza, że istotą procesu mianowania sędziów jest zagwarantowanie ich niezawisłości i bezstronności

20.11.2020

Policjanci w cywilu użyli pałek wobec manifestantów. Adam Bodnar prosi stołeczną policję o wyjaśnienia

08.11.2020

Koronawirus. RPO apeluje do premiera o przyjęcie niemieckiej pomocy

25.10.2020

Narasta dramat kobiet. Oświadczenie RPO Adama Bodnara

02.10.2020

Wniosek posłów do TK ws. przedłużenia kadencji RPO grozi osłabieniem ochrony praw i wolności. Pismo RPO do Trybunału

17.07.2020

WSA w Gliwicach unieważnił uchwałę „anty-LGBT” Rady Gminy Istebna

04.06.2020

Zawieszona Izba Dyscyplinarna SN ma 9 czerwca decydować o immunitetach sędziów. RPO pisze do I Prezes SN i premiera

02.06.2020

RPO w Senacie o ustawie wyborczej: najważniejsze jest zachowanie równości szans wszystkich kandydatów

02.06.2020

Opinia OBWE o zmianach w prawie wyborczym

22.05.2020

Koronawirus. RPO do premiera ws. nierzetelnych wypowiedzi członków rządu o działaniach UE

21.05.2020

Uwagi RPO do nowej ustawy o wyborach prezydenckich

21.05.2019

Nadmiernie represyjna, ograniczająca swobodę sądów, zwiększająca rolę prokuratora – tak Rzecznik Praw Obywatelskich ocenia uchwaloną nowelizację prawa karnego

01.04.2019

Według Trybunału Konstytucyjnego Sejm może wybierać członków KRS-sędziów [Publikujemy stanowisko RPO w sprawie nowej KRS i TK]

20.03.2019

Rekomendacje II Kongresu Praw Obywatelskich. Także o roli TSUE



Wesprzyj nas!

Archiwum Osiatyńskiego powstaje dzięki obywatelom i obywatelkom gotowym bronić państwa prawa.


10 
20 
50 
100 
200