ETPC potwierdza, że istotą procesu mianowania sędziów jest zagwarantowanie ich niezawisłości i bezstronności

Udostępnij

Jednostka pomocnicza Rzecznika Praw Obywatelskich. Zapewnia wykonywanie zadań Rzecznika określonych w ustawie z dnia 15 lipca 1987 roku o Rzeczniku…

Więcej

1 grudnia 2020 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka w składzie Wielkiej Izby wydał wyrok w sprawie Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii. Określił kryteria oceny wagi naruszenia procedury mianowania sędziów dla skuteczności aktu powołania na stanowisko sędziowskie. Potwierdził, że istotą procesu mianowania sędziów jest zagwarantowanie ich niezawisłości i bezstronności



Rzecznik Praw Obywatelskich przystąpił do sprawy ze względu na jej ogromne znaczenie dla polskiego wymiaru sprawiedliwości, w szczególności dla oceny powołań sędziowskich w ostatnich latach.

 

To już drugi wyrok w tej sprawie. Pierwszy zapadł w marcu 2019 r. w składzie 7-osobowej izby. Został zakwestionowany przez Islandię i przyjęty do rozpoznania przez Wielką Izbę ETPC.

 

Skarga przeciwko Islandii została wniesiona przez osobę skazaną przez sąd, w składzie którego orzekała sędzia powołana z naruszeniem prawa krajowego. Skarżący twierdził, że doszło w ten sposób do naruszenia jego prawa do rzetelnego procesu sądowego przed niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym na mocy ustawy, prawem gwarantowanym przez art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

 

W styczniu 2020 r. RPO przedstawił Trybunałowi opinię amicus curiae. Obserwatorzy z ramienia RPO wzięli udział w rozprawie przez Trybunałem w lutym.

 

W związku ze zmianami wprowadzonymi w polskim systemie sądowym podnoszone są zarzuty dotyczące braku skuteczności aktów mianowania sędziego, a  w konsekwencji – braku mocy prawnej orzeczeń wydanych przez organy z udziałem takich osób. Wątpliwości rodzą się m.in. dlatego, że w procesie nominowania sędziów uczestniczy Krajowa Rada Sądownictwa, organ od 2018 r. ukształtowany i obsadzony w sposób sprzeczny z prawem. Wątpliwości dotyczą powołań na stanowiska w Sądzie Najwyższym, w tym do obu nowoutworzonych izb (Izby Dyscyplinarnej oraz Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych), ale również na stanowiska w innych sądach, w tym – sądach powszechnych i sądach administracyjnych.

 

W wyroku z 12 marca 2019 r. Trybunał uznał, że istotnie sąd, w składzie którego zasiada osoba powołana z rażącym naruszeniem prawa krajowego, nie jest sądem ustanowionym na mocy ustawy. Skoro zatem organ nie spełnia wymogów art. 8 EKPC, to rozpatrzenie przez niego sprawy sądowej prowadzi do naruszenia Konwencji. Trybunał Strasburski przy tym bardziej surowo ocenił skutki naruszenia prawa krajowego, aniżeli sąd krajowy. Sąd Najwyższy Islandii uznał wprawdzie, że w procedurze mianowania sędzi doszło do nieprawidłowości, niemniej orzekł, że nie powinny one prowadzić do zakwestionowania jej statusu sędziowskiego oraz mocy prawnej wydawanych przez nią orzeczeń.

 

Wielka Izba potwierdziła zasadniczą konkluzję 7-osobowej izby o naruszeniu art. 6 Konwencji w zakresie wymogu prawa do sądu „ustanowionego na mocy ustawy”. Trybunał jednocześnie wziął pod uwagę możliwe dalekosiężne skutki stwierdzenia naruszenia Konwencji dla pewności prawa i gwarancji nieusuwalności sędziów, i wskazał, że nie każda nieprawidłowość w procesie mianowania sędziów powinna przesądzać o naruszeniu Konwencji.

 

Z tego powodu Trybunał wprowadził trójstopniowy test dla oceny, czy nieprawidłowości procesu mianowania sędziów były na tyle poważne, by pociągać za sobą naruszenie prawa do sądu ustanowionego na mocy ustawy. Test obejmuje następujące pytania:

 

  1. Czy naruszenie prawa krajowego było rażące? (manifest breach)
  2. Czy dotyczyło normy o podstawowym znaczeniu dla procedury mianowania sędziów (fundamental rule)
  3. Czy naruszenie było skutecznie ocenione i naprawione przez sąd krajowy (effective review and remedy)

 

Wyrok potwierdza, że istotą procesu mianowania sędziów jest zagwarantowanie ich niezawisłości i bezstronności. Powołanie sędziego z rażącym naruszeniem prawa niweczy zatem cel procesu mianowania i odbiera osobie powołanej legitymację do wykonywania funkcji sędziego w społeczeństwie demokratycznym.

 

Wyrok należy przyjąć za model oceny skuteczności powołań sędziowskich we wszystkich państwach, które są stronami Konwencji, także w Polsce. Nie wprowadza on jednolitej europejskiej procedury mianowania sędziów – reguły określające warunki materialne i procedurę powoływania sędziów ustanawia bowiem ustawodawca krajowy. Niemniej muszą one spełniać minimalne wymogi potwierdzone w dzisiejszym orzeczeniu. Oznacza to równocześnie, że ocena procesu mianowania sędziego dokonana przez organ krajowy, w tym Sąd Najwyższy, podlega weryfikacji przez Europejski Trybunał Praw Człowieka. Ocena ta będzie obejmować również i to, czy ów organ krajowy sam spełnia wymogi skutecznej ochrony sądowej.

 

Wyrok Trybunału będzie miał zastosowanie do innych spraw polskich zawisłych przed Trybunałem w Strasburgu, a dotyczących skuteczności aktów powołania sędziego. W szczególności do sprawy Reczkowicz i inni przeciwko Polsce, w której wątpliwości budzi skuteczność aktów powołania sędziów do nowych izba Sądu Najwyższego, a do której RPO również przystąpił, i w której przedstawił Trybunałowi swoje stanowisko.

 

Wyrok będzie miał także znaczenie dla oceny polskich spraw przed Trybunałem w Luksemburgu, w których pojawia się pytanie o status osób powołanych na stanowiska w Sądzie Najwyższym (C-487/19 W.Ż.; C-508/19 Prokurator Generalny; C-132/20 Getin Noble Bank). Wraz z wcześniejszym wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawach C-542 i 543/18 Simpson i HG, wyrok potwierdza europejski standard niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego na mocy prawa.



Autor


Jednostka pomocnicza Rzecznika Praw Obywatelskich. Zapewnia wykonywanie zadań Rzecznika określonych w ustawie z dnia 15 lipca 1987 roku o Rzeczniku…


Więcej

Opublikowany

2 grudnia 2020






Inne artykuły tego autora

22.11.2021

Konstytucyjność ustawy o dostępie do informacji publicznej. Marcin Wiącek: TK powinien wystąpić do NSA

16.11.2021

Argumenty RPO za umorzeniem wniosku Zbigniewa Ziobry do TK ws. Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

14.06.2021

Rzecznik Praw Obywatelskich do TK: wyłączyć sędzię K. Pawłowicz ze sprawy pytania prawnego ws. zawieszenia Izby Dyscyplinarnej SN przez TSUE.

25.03.2021

Rzecznik Praw Obywatelskich dla Senatu: zmiany w ustawie o SN są niekonstytucyjne

16.03.2021

Powołanie „tożsamości konstytucyjnej” państwa nie uzasadnia zniweczenia prawa jednostki do niezawisłego sądu Stanowisko RPO ws. pytań prejudycjalnych SN (C-509/20 i in.)

11.02.2021

Bronię prawa obywateli do informacji – oświadczenie RPO dotyczące nowego podatku od reklam

20.11.2020

Policjanci w cywilu użyli pałek wobec manifestantów. Adam Bodnar prosi stołeczną policję o wyjaśnienia

08.11.2020

Koronawirus. RPO apeluje do premiera o przyjęcie niemieckiej pomocy

25.10.2020

Narasta dramat kobiet. Oświadczenie RPO Adama Bodnara

22.10.2020

Stanowisko RPO dla ETPC w sprawie Reczkowicz i inni dotyczącej statusu osób powołanych do nowych izb Sądu Najwyższego

02.10.2020

Wniosek posłów do TK ws. przedłużenia kadencji RPO grozi osłabieniem ochrony praw i wolności. Pismo RPO do Trybunału

17.07.2020

WSA w Gliwicach unieważnił uchwałę „anty-LGBT” Rady Gminy Istebna

04.06.2020

Zawieszona Izba Dyscyplinarna SN ma 9 czerwca decydować o immunitetach sędziów. RPO pisze do I Prezes SN i premiera

02.06.2020

RPO w Senacie o ustawie wyborczej: najważniejsze jest zachowanie równości szans wszystkich kandydatów

02.06.2020

Opinia OBWE o zmianach w prawie wyborczym

22.05.2020

Koronawirus. RPO do premiera ws. nierzetelnych wypowiedzi członków rządu o działaniach UE

21.05.2020

Uwagi RPO do nowej ustawy o wyborach prezydenckich

21.05.2019

Nadmiernie represyjna, ograniczająca swobodę sądów, zwiększająca rolę prokuratora – tak Rzecznik Praw Obywatelskich ocenia uchwaloną nowelizację prawa karnego

01.04.2019

Według Trybunału Konstytucyjnego Sejm może wybierać członków KRS-sędziów [Publikujemy stanowisko RPO w sprawie nowej KRS i TK]

20.03.2019

Rekomendacje II Kongresu Praw Obywatelskich. Także o roli TSUE



Wesprzyj nas!

Archiwum Osiatyńskiego powstaje dzięki obywatelom i obywatelkom gotowym bronić państwa prawa.


10 
20 
50 
100 
200