Rzecznik Praw Obywatelskich dla Senatu: zmiany w ustawie o SN są niekonstytucyjne
Uchwalona przez Sejm zmiana ustawy o Sądzie Najwyższym jest niekonstytucyjna, prezesa danej izby Sądu Najwyższego mogłaby bowiem wybrać także mniejszość zgromadzenia sędziów tej izby. A Prezydent RP mógłby powierzać sędziemu SN wykonywanie obowiązków prezesa izby SN - tymczasem Konstytucja nie przewiduje takiej funkcji
W związku z rozpatrywaniem przez Senat uchwalonej przez Sejm 25 lutego 2021 r. nowelizacji ustawy o Sądzie Najwyższym (druk senacki nr 330) RPO przedstawił marszałkowi Senatu uwagi dotyczące niektórych jej rozwiązań.
Przewidują one m.in., że wybór kandydatów na prezesa SN może nie mieć charakteru reprezentatywnego, skoro będzie mogła go dokonać także mniejszość zgromadzenia sędziów danej izby SN. Zakładają też powierzenie przez Prezydenta RP wykonywania obowiązków prezesa SN sędziemu SN.
W ocenie RPO oba te rozwiązania są niezgodne z konstytucyjną zasadą, że sądy, w tym także SN, są władzą odrębną i niezależną od innych władz (art. 173 Konstytucji). W ramach tej odrębności i niezależności od władzy wykonawczej udział sędziów w wyborze prezesa izby nie może mieć charakteru pozornego, zaś wyłonieni przez nich kandydaci nie powinni być kandydatami wyłonionymi przez mniejszość sędziów.
Tego zaś nie gwarantują proponowane zmiany. Przewidują bowiem, że kandydaci mogą być wyłonieni nawet przez 1/3 zgromadzenia sędziów izby SN – a zatem przez zdecydowaną mniejszość.
Ponadto przewiduje się powierzenie przez Prezydenta RP sędziemu SN wykonywania obowiązków prezesa SN. A w myśl art. 144 ust. 2 Konstytucji akty urzędowe Prezydenta wymagają podpisu Prezesa Rady Ministrów. Nie dotyczy to powoływania prezesów SN. Konstytucyjne uprawnienie Prezydenta dotyczy w związku z tym wyłącznie powoływania Prezesów SN.
Konstytucja nie przewiduje zaś funkcji sędziego wykonującego obowiązki prezesa SN. Już z tego powodu przyznawane nowelizacją uprawnienie dla Prezydenta wywołuje istotne wątpliwości konstytucyjne z punktu widzenia niezależności i odrębności SN.
W istocie więc, w wyniku zastosowania tego przepisu, to Prezes Rady Ministrów będzie decydował, komu powierzyć wykonywanie obowiązków prezesa SN. Dlatego rozwiązanie to jest niezgodne z art. 173 Konstytucji.
Ponadto nowela przewiduje wydłużenie o kolejne dwa lata możliwości wnoszenia skarg nadzwyczajnych od prawomocnych orzeczeń sądowych kończących postępowanie w sprawie, które uprawomocniły się po 17 października 1997 r.
Dlatego też RPO wskazuje aktualny stan rozpoznawania tych spraw przez RPO. Do Biura RRO dotychczas wpłynęło 8931 wniosków o wniesienie skargi nadzwyczajnej. Dotychczas rozpatrzono 8258 spraw, z czego podjęto do dalszego prowadzenia (zwrócono się o akta) 2461 spraw i w 2049 takich sprawach Rzecznik zajął już stanowisko. Natomiast w 4611 sprawach przekazano wnioskodawcom ostateczne stanowisko RPO. W ponad 1000 sprawach poproszono wnioskodawców o uzupełnienie wniosku, nadesłanie dodatkowych dokumentów itp.
Do 23 marca 2021 r. RPO wniósł 58 skarg nadzwyczajnych– najwięcej dotyczy problematyki cywilnoprawnej. W kilkunastu sprawach projekty skarg, których termin wniesienia upływa 3 kwietnia 2021 r. , są wciąż przygotowywane.
W Biurze RPO wnioski o wniesienie skargi nadzwyczajnej, łącznie bada ok. 70 osób, dla których rozpatrywanie takich wniosków jest obowiązkiem dodatkowym, podejmowanym obok obowiązków dotychczas już wykonywanych, a związanych z rozpoznawaniem spraw wpływających do Biura Rzecznika, których liczba nie uległa przecież zmniejszeniu. Obsada kadrowa Biura – w związku z wejściem w życie przepisów o skardze nadzwyczajnej – nie zwiększyła się.
RPO – mimo, że domagał się tego wielokrotnie zarówno na forum Parlamentu, jak też kierując korespondencję do organów rządowych – nie otrzymał jakiegokolwiek wsparcia finansowego w związku z powierzeniem mu nowego zadania, jakim jest rozpoznawanie wniosków o skargę nadzwyczajną. Przewidywane utworzenie w Biurze RPO nowych etatów związanych z badaniem spraw dotyczących skarg nadzwyczajnych – co znajdowało swój wyraz w kolejnych projektach budżetu Rzecznika – konsekwentnie nie uzyskiwało w poszczególnych latach budżetowych aprobaty Parlamentu.
Z jednej więc strony Parlament, uchwalając nową ustawę o Sądzie Najwyższym, wprowadził do systemu prawnego nowy nadzwyczajny środek zaskarżenia w postaci skargi nadzwyczajnej. Z drugiej zaś strony, ten sam Parlament nie przewidział żadnych dodatkowych środków finansowych na realizację tego zadania przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Stąd też to nowe zadanie jest wykonywane w ramach tych sił i środków, które dotychczas służyły także wykonywaniu innych konstytucyjnych i ustawowych obowiązków RPO.
