Postanowienie Trybunału Sprawiedliwości UE z 8 kwietnia dotyczące Izby Dyscyplinarnej w Sądzie Najwyższym wprawiło obóz rządzący w popłoch.

Rząd ma miesiąc na sprawozdanie Komisji Europejskiej z wykonania tego postanowienia i wyraźnie szuka sposobów, jak obejść jego stosowanie. Rzecznik rządu zapowiedział, że premier Mateusz Morawiecki w związku z postanowieniem TSUE skieruje wniosek do Trybunału Konstytucyjnego. Wiceminister Sprawiedliwości Sebastian Kaleta podważał je jako „uzurpatorskie”.

O reakcjach rządu pisaliśmy szerzej w tekście.

Stanowisko wydało Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, a także Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego (o czym szerzej poniżej).

Porządkujemy dyskusję o postanowieniu TSUE z 8 kwietnia.

Postanowienie TSUE o Izbie Dyscyplinarnej SN w 12 pytaniach i odpowiedziach

1. Co postanowił Trybunał Sprawiedliwości UE 8 kwietnia w sprawie C-791/19 R?

TSUE zawiesił stosowanie przepisów ustawy o Sądzie Najwyższym z 8 grudnia 2017 roku dotyczące jej ustanowienia (art. 3. 5) i funkcjonowania (art. 27 i art. 71.1) Izby Dyscyplinarnej w SN w zakresie, w jakim jest ona sądem dyscyplinarnym I i II instancji dla sędziów SN i sądów powszechnych.

Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego wydała oświadczenie, w którym wzywa:

• wszystkie osoby powołane na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego w Izbie Dyscyplinarnej do natychmiastowego powstrzymania się od jakichkolwiek czynności związanych z rozpoznawaniem spraw określonych w art. 27 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2019 r., poz. 825).
• pracowników Sądu Najwyższego zatrudnionych w Izbie Dyscyplinarnej do przekazania wszystkich akt spraw, w tym także zakończonych, do izby Sądu Najwyższego właściwej w związku z zaprzestaniem stosowania art. 27 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym.

Podobnie w dyskusji eksperckiej obecna jest też interpretacja, że ze względu na to, iż zawieszono przepis ustanawiający Izbę Dyscyplinarną, nie może działać w żadnej sprawie (w swojej analizie wskazywał na to m.in. dr Paweł Filipek z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich).

2. Kogo obowiązuje to postanowienie TSUE?

Postanowienie TSUE jest skierowane jest do wszystkich organów władzy publicznej w Polsce, które w zakresie swojej właściwości mogą stosować wymienione w nim przepisy ustawy o Sądzie Najwyższym z 8 grudnia 2017 roku dotyczące Izby Dyscyplinarnej SN.

3. Czy postanowienie Trybunału Sprawiedliwości UE obowiązuje dopiero po potwierdzeniu przez organy krajowe w Polsce?

Nie. Postanowienie TSUE wywiera bezpośredni skutek natychmiast. Nie tylko nie wymaga, ale i nie dopuszcza żadnej formy potwierdzenia, czy uzależnienia jego skutków od organów krajowych.

4. Do kiedy obowiązuje postanowienie TSUE o zastosowaniu środków tymczasowych?

Do wydania przez Trybunał Sprawiedliwości UE wyroku w sprawie ze skargi Komisji Europejskiej przeciwko polskiemu rządowi na model odpowiedzialności dyscyplinarnej dla sędziów w Polsce (sprawa C-791/19 R). Wyrok TSUE jest ostateczny, niezaskarżalny. Trybunał wyda go w drugiej połowie 2020 roku.

5. Czy polski rząd będzie musiał sprawozdać z wykonywania postanowienia TSUE?

Tak. W ciągu miesiąca od doręczenia postanowienia, rząd będzie musiał sprawozdać z jego wykonywania Komisji Europejskiej.

6. Czy za niewykonanie postanowienia przewidziane są kary finansowe?

Komisja Europejska nie wnioskowała do tej pory w tym postępowaniu ( C-791/19 R) o okresowe kary pieniężne w wypadku niezastosowania się przez organy państwa w pełni do środków zarządzonych przez TSUE.

Ale Komisja Europejska może o to wnioskować. Wysokość kary, o którą KE by zawnioskowała, powinna być wyznaczana proporcjonalnie do celu, czyli zapewnienia skuteczności ustanowionemu zabezpieczeniu.

Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich wskazało, że brak natychmiastowego wykonania środka tymczasowego może stanowić źródło odpowiedzialności odszkodowawczej zobowiązanego państwa względem poszkodowanych jednostek.

7. Czy Izba Dyscyplinarna może prowadzić postępowania dotyczące odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów SN i sądów powszechnych?

Nie. Izba Dyscyplinarna powinna je przekazać do rozpatrzenia składom sędziowskim, które spełniają wymóg niezależnego sądu w świetle kryteriów wyłożonych w wyroku TSUE z 19 listopada 2019 roku.

W świetle uchwały trzech Izb SN z 23 stycznia 2020 roku – która ma moc zasady prawnej – oznacza to, że Izba Dyscyplinarna nie powinna przekazywać tych spraw do rozpatrzenia składom w SN, w których zasiadają osoby, które zostały przez Prezydenta zaprzysiężone na sędziów SN z rekomendacji neo KRS, a tacy sędziowie zasiadają też w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN, czy Izbie Cywilnej SN.

8. Czy Izba Dyscyplinarna SN może prowadzić postępowania dyscyplinarne wobec adwokatów?

W interpretacji Pierwszej Prezes SN, Izba Dyscyplinarna nie powinna prowadzić żadnych postępowań.

Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich dr Maciej Taborowski, ekspert prawa Unii Europejskiej z WPiA UW, w rozmowie z OKO.press ocenił, że po uchwale SN z 23 stycznia nie wyobraża sobie „żeby mówić, iż postępowania w sprawie adwokatów przed Izbą Dyscyplinarną mogą się toczyć, a postępowania w sprawach sędziów nie”.

9. Czy postanowienie TSUE mówi o statusie sędziów Izby Dyscyplinarnej SN?

Nie. TSUE nie podważył statusu sędziów Izby Dyscyplinarnej SN, ani ich nie „zawiesił”.

10. Rzecznik rządu zapowiedział, że premier złoży wniosek do Trybunału Konstytucyjnego, ponieważ jakoby postanowienie Trybunału Sprawiedliwości było wydane „ultra vires”, czyli z przekroczeniem kompetencji. Czy wydając to postanowienie TSUE przekroczył swoje kompetencje?

Nie. W przywoływanej już wyżej rozmowie z OKO.press, zastępca RPO dr Taborowski wyjaśnił: „Przepisy dotyczące odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów wchodzą w zakres prawa unijnego ze względu na konieczność zapewnienia, że w europejskiej przestrzeni prawnej, połączonych systemów państw członkowskich, orzekać będą sądy i sędziowie niezależni, spełniający kryteria unijne. Tylko wtedy może bowiem funkcjonować zasada wzajemnego zaufania, która jest podwaliną całej europejskiej przestrzeni prawnej. Nie jest to więc akt ultra vires. 

11. Czy Trybunał Konstytucyjny ma kompetencje do oceny orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości UE?

Nie.

12. Czy postanowienie TSUE ma wpływ na udział sędziów Izby Dyscyplinarnej SN w wyborze Pierwszego Prezesa SN?

Nie. To postanowienie nie ma wpływu na udział sędziów Izby Dyscyplinarnej SN w Zgromadzeniu Ogólnym SN, które wybierze 5 kandydatów na stanowisko Pierwszego Prezesa SN. Kandydaci zostaną przedstawieni Prezydentowi RP, których powoła spośród nich nowego Pierwszego Prezesa SN. Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN ma się zebrać 23 kwietnia, ale prawie na pewno zbierze się w późniejszym terminie. 30 kwietnia upływa kadencja Pierwszej Prezes SN Małgorzaty Gersdorf i nie może zostać przedłużona. Po 30 kwietnia Prezydent RP powoła zapewne osobę „pełniącą obowiązki” Pierwszego Prezesa SN – taką możliwość przewiduje ustawa o SN z 8 grudnia 2017 roku.