TK Julii Przyłębskiej ratuje z tarapatów rząd i prezydenta Dudę. Ignoruje Ziobrę

Udostępnij

współzałożycielka Archiwum Osiatyńskiego i The Rule of Law in Poland, doktor nauk prawnych, badaczka w Polskiej Akademii Nauk, afiliowana przy…

Więcej

Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodny z Konstytucją przepis ustawy o IPN, który godził w relacje polsko-ukraińskie. Dobrze, że TK tym razem stanął na wysokości zadania i usunął szkodliwy zapis. Zaskakuje tylko, że deliberacje w tej sprawie zabrały mu aż rok



17 stycznia 2019 Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodne z konstytucją zapisy ustawy o IPN dotyczące zbrodni „ukraińskich nacjonalistów”. Wprowadzono je w styczniu 2018 roku. Do Trybunału zwrócił się w tej sprawie prezydent Andrzej Duda. Wyrok TK oznacza, że przestają obowiązywać kolejne zapisy ustawy, która spowodowała kryzys międzynarodowy z udziałem m.in. USA i Izraela. W czerwcu 2018 parlament wycofał się z najbardziej kontrowersyjnej części styczniowej nowelizacji, czyli sankcji karnych za przestępstwo pomawiania państwa i narodu polskiego – wbrew faktom – za zbrodnie popełnione w czasie drugiej wojny światowej.

 

TK orzekł, że używanie w ustawie sformułowania „ukraińscy nacjonaliści” stoi w sprzeczności z wywodzoną z art. 2 Konstytucji zasadą określoności przepisów prawa (czyli jest zbyt niejasne) oraz z art. 42 ust. 1 Konstytucji, dotyczącym zasad ograniczania praw i wolności.

 

Orzeczenie zapadło większością głosów. Orzekali prezes TK Julia Przyłębska, sprawozdawca sędzia Andrzej Zielonacki, sędzia Grzegorz Jędrejek, sędzia Zbigniew Jędrzejewski oraz sędzia Michał Warciński.

 

Na początku 2018 roku prezydent Duda podpisał kontrowersyjną nowelizację ustawy o IPN. Pisaliśmy o tym w tekście „Prezydent podpisał ustawę o IPN. Oto 8 punktów, w których jest niezgodna z prawem międzynarodowym”. Od razu po podpisaniu, skierował nowelizację do TK.

 

Zaniepokojenie Prezydenta Dudy budziły m.in przepisy:

 

  • wyrażenie [zbrodni] „ukraińskich nacjonalistów” (które pojawia się w art. 1 i 2 ustawy) oraz „Małopolski Wschodniej” (w art. 2);

 

Prezydent zakwestionował, czy są one zgodne z art. 2 Konstytucji (zasada demokratycznego państwa prawa) oraz art. 42 ust. l (zasady odpowiedzialności karnej) w związku z art. 31 ust. 3 (ograniczenia praw i wolności).

 


 

Brzmienie przepisów

 

art. l Ustawy o IPN

 

Ustawa reguluje:

 

l) ewidencjonowanie, gromadzenie, przechowywanie, opracowywanie, zabezpieczenie, udostępnianie z publikowanie dokumentów organów bezpieczeństwa państwa, wytworzonych oraz gromadzonych od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r., a także organów bezpieczeństwa Trzeciej Rzeszy Niemieckiej i Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, dotyczących:

 

a) popełnionych na osobach narodowości polskiej lub obywatelach polskich innych narodowości w okresie od dnia 8 listopada 1917 r. do dnia 31 lipca 1990 r.:

 

– zbrodni nazistowskich,

– zbrodni komunistycznych,

– zbrodni ukraińskich nacjonalistów i członków ukraińskich formacji kolaborujących z Trzecią Rzeszą Niemiecką,

– innych przestępstw stanowiących zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodnie wojenne,

 

b) innych represji z motywów politycznych, jakich dopuścili się fimkcjonariusze polskich organów ścigania lub wymiaru sprawiedliwości albo osoby działające na ich zlecenie, a ujawnionych w treści orzeczeń zapadłych na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. z 2015 r. poz. 1583), lit. a;

 

c) działalności organów bezpieczeństwa państwa, o których mowa wart. 5;

 

2) tryb postępowania w zakresie ścigania przestępstw określonych w pkt l 2a) ochronę dobrego imienia Rzeczypospolitej Polskiej 1 Narodu Polskiego;

 

3) ochronę danych osobowych osób, których dotyczą dokumenty zgromadzone w archiwum Instytutu Pamięci;

 

4) prowadzenie działań w zakresie edukacji publicznej;

 

5) poszukiwanie miejsc spoczynku osób poległych w walkach o niepodległość i zjednoczenie Państwa Polskiego, a zwłaszcza tych, które straciły życie wskutek walki z narzuconym systemem totalitarnym lub wskutek represji totalitarnych lub czystek etnicznych w okresie od dnia 8 listopada 1917 r. do dnia 31 lipca 1990 r.

 

6) prowadzenie działalności związanej z upamiętnianiem historycznych wydarzeń, miejsc oraz postaci w dziejach walk i męczeństwa Narodu Polskiego, zarówno w kraju, jak i za granicą, a także miejsc walk i męczeństwa innych narodów na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w okresie od dnia 8 listopada 1917 r. do dnia 31/lipca 1990 r.

 

art. 2 a ustawy o IPN

 

Zbrodniami ukraińskich nacjonalistów i członków ukraińskich formacji kolaborujących z Trzecią Rzeszą Niemiecką, w rozumieniu ustawy, są czyny popełnione przez ukraińskich nacjonalistów w latach 1925-1950, polegające na stosowaniu przemocy, terroru lub innych form naruszania praw człowieka wobec jednostek lub grup ludności. Zbrodnią ukraińskich nacjonalistów i członków ukraińskich formacji kolaborujących z Trzecią Rzeszą Niemiecką jest również udział w eksterminacji ludności żydowskiej oraz ludobójstwie na obywatelach II Rzeczypospolitej na terenach Wołynia i Małopolski Wschodniej.

 


 

Oprócz kontrowersji politycznych, czyli groźby dalszego pogorszenia relacji z Ukrainą przepisy budziły poważne kontrowersje prawne.

 

Prokurator Generalny Zbigniew Ziobro w wystosowanym do TK stanowisku wyjaśnił, że te przepisy „wyznaczają zakres działania ustawy o IPN, w pierwszej kolejności określając zadania Instytutu Pamięci Narodowej, ale stanowią także, bezpośrednio ( art. l pkt l lit. a tiret trzecie uiPN) lub pośrednio ( art. 2a uiPN), część składową norm postępowania skierowanych do jednostek, w tym także przepisów przewidujących odpowiedzialność kamą”.

 

Artykuł 55 ustawy o IPN zawiera zakaz publicznego i wbrew faktom zaprzeczania historycznym zbrodniom.

 

Zgodnie z tym przepisem za zaprzeczenie historycznych zbrodniom „ukraińskich nacjonalistów” można zostać skazanym na grzywnę lub karę do 3 lat pozbawienia wolności.

 

To poważna ingerencja w zakres wolności jednostki. Może ona wywoływać efekt mrożący i zniechęcać do dyskutowania o polsko-ukraińskiej i ukraińskiej historii, co narusza prawo do informacji i do swobodnej debaty o przeszłości.

 

Uzasadnienie wyroku TK nie zostało jeszcze opublikowane, dlatego można jedynie spekulować, czy Trybunał uznał zakwestionowane przez Prezydenta Dudę sformułowanie za nie spełniające zasad dobrej legislacji, zbyt niedookreślone, aby mogło skutkować sankcją karną wobec jednostki.

 

Przyłębska nie boi się Ziobry?

 

Sam wyrok TK sugeruje, że Julia Przyłębska nie boi się konfrontacji z prokuratorem-ministrem Zbigniewem Ziobrą oraz z sędzią TK prof. Jarosławem Wyrembakiem. W 2016 roku w opinii o projekcie nowelizacji ustawy o IPN przygotowanej dla Biura Analiz Sejmowych prof. Wyrembak opowiedział się za użyciem odrzuconego przez TK sformułowania, podobnie jak Prokurator Generalny w stanowisku wystosowanym do TK w marcu 2018 roku.

 

Dobrze, że Trybunał Konstytucyjny tym razem stanął na wysokości zadania i usunął  szkodliwy zapis. Jednak zaskakuje, że deliberacje w tej sprawie zabrały mu aż rok.

 

Wyrok TK z 17 stycznia 2019 roku w sprawie K 1/18 nie powinien być powodem do radości, ale raczej przyczynkiem do refleksji nad obecnym stanem procesu legislacyjnego, przyjmowanego ustawodawstwa i kontroli konstytucyjnej w Polsce.

 

Oburzenie powinno budzić, że takie prawne niedociągnięcia znalazły się w ustawie, która została przegłosowana przez parlament i podpisana przez prezydenta. Historia nowelizacji ustawy o IPN dodaje kolejnych argumentów do krytyki jakości procesu stanowienia prawa w Polsce.

 

Więzienie za pisanie prawdy

 

Trybunał Konstytucji umorzył zainicjowane przez prezydenta Andrzeja Dudę postępowanie w sprawie K 1/ 18 w pozostałym zakresie, to znaczy dotyczące zgodności z Konstytucją art. 55a. Ten artykuł został usunięty z polskiego systemu prawa nowelą ustawy o IPN z 27 czerwca 2018 roku.

 

Artykuł 55a wywołał ogromne kontrowersje w kraju i zagranicą. Wprowadził do polskiego prawa nowe przestępstwo polegające na „sprzecznym z historycznymi faktami przypisywaniu państwu lub narodowi polskiemu odpowiedzialności za zbrodnie II wojny światowej”. Od marca do lipca 2018 roku za popełnienie takiego przestępstwa groziły sankcje karne: do trzech lat pozbawiania wolności lub grzywna.

 

Nowelizacja ustawy o IPN wywołała dyplomatyczny skandal między Polską a Izraelem, zaniepokoiła amerykańską administrację. Wiceminister kultury Jarosław Sellin, niezręcznie próbując minimalizować wizerunkowe i polityczne straty, zapowiedział, że ustawa, choć weszła w życie, będzie „zamrożona”. Dementował to minister sprawiedliwości Zbigniew Ziobro. Słusznie, w polskim porządku prawnym nie istnieje instytucja „zawieszenia” czy „zamrożenia” stosowania ustawy pod dyktando polityków.

 

Wycofanie się ze środków karnych zajęło polskiemu rządowi pół roku, w czasie którego trwały konsultacje między Polską, Izraelem a USA.

 

W tym okresie nikomu nie wytoczono sprawy karnej na gruncie przepisu 55a ustawy o IPN, choć można było to zrobić m.in. wobec dziennikarza Konstantego Geberta czy innych przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, którzy w geście protestu wobec styczniowej nowelizacji masowo składali na siebie donosy.

 

Czerwcowa nowelizacja usunęła środki karne wprowadzone przez art. 55a. Jednak wciąż obowiązują przepisy dotyczące odpowiedzialności cywilnej za przestępstwo naruszania dobrego imienia państwa i narodu (art. 53). Umożliwiają one domagania się odszkodowań za naruszenie dobrego imienia polskiego państwa i narodu na gruncie przepisów kodeksu cywilnego dotyczących dóbr osobistych m.in. przez IPN oraz organizacje pozarządowe, działające w ramach swoich statutowych celów i w imieniu interesu publicznego.

 

Przeczytaj: Zostało w ustawie o IPN! Bat pozwu cywilnego na użytek krajowy

 

Radca prawny Wojciech Kozłowski, który zasiada w Radzie Programowej Archiwum Osiatyńskiego, komentował, że „Ryzyko samego składania pozwów przeciwko badaczom i rodzinom ofiar Holocaustu rzeczywiście istnieje, bo żadnej organizacji społecznej nie można zabronić złożenia nawet najbardziej niesłusznego pozwu”. Ze ścieżki cywilnej próbowała skorzystać Reduta Dobrego Imienia, pozywając do Sądu Okręgowego w Warszawie wydawcę argentyńskiej gazety, który zilustrował artykuł o o zbrodni w Jedwabnem zdjęciem zamordowanych żołnierzy AK. Nieskutecznie. Jak wyjaśniała prof. Ewa Łętowska, zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego, właściwym do rozpatrywania pozwu jest sąd w siedzibie wydawcy – czyli nie w Polsce, ale w Argentynie.



Autor


współzałożycielka Archiwum Osiatyńskiego i The Rule of Law in Poland, doktor nauk prawnych, badaczka w Polskiej Akademii Nauk, afiliowana przy…


Więcej

Opublikowany

21 stycznia 2019




Inne głosy w debacie



Inne artykuły tego autora

25.12.2023

Zmiana kursu. Polski rząd chce wykonywać orzeczenia europejskich trybunałów

14.12.2023

Niedopuszczalny, bezużyteczny, zbędny. Tak o wyroku Trybunału Konstytucyjnego mówią jego sędziowie

12.12.2023

Trybunał Konstytucyjny Przyłębskiej wydał wyrok w sprawie ustawy o Sądzie Najwyższym

11.09.2023

Tragedią polskiej polityki jest to, że nie potrafimy sensownie podzielić sceny politycznej [WYWIAD]

03.08.2023

Węgry mogą stracić 22 mld euro z funduszy spójności. A to nie koniec [analiza Archiwum Osiatyńskiego]

28.07.2023

Siła prawa Unii Europejskiej: innowacyjne rozwiązania i obszary wymagające poprawy w zakresie ochrony praworządności [Raport Archiwum Osiatyńskiego]

13.07.2023

TSUE: Sądy powinny odstąpić od stosowania uchwał Izby Dyscyplinarnej. Zwycięstwo Tulei i Gąciarka

07.06.2023

Pilne! Komisja Europejska zaczyna postępowanie w sprawie lex Tusk

05.06.2023

WAŻNE! TSUE: ustawa kagańcowa sprzeczna z prawem unijnym. Miliardy z KPO się oddalają

02.06.2023

Brak gwarancji praw obywatelskich w lex Tusk narusza Konstytucję i prawo UE

27.05.2023

Iustitia: Wiemy jak naprawić Krajową Radę Sądownictwa i sądy. To da się zrobić [MARKIEWICZ]

15.02.2023

Pilne! Komisja Europejska skarży Polskę do TSUE za Trybunał Konstytucyjny. Co to oznacza?

20.01.2023

Senat prosi Komisję Wenecką o opinię o ustawie o Sądzie Najwyższym. Game changer w sprawie KPO?

16.01.2023

Polska i Węgry już się nie wywiną? Unia Europejska coraz ostrzej broni praworządności [Debata]

05.01.2023

Julia Przyłębska nie ustępuje. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego chcą wyboru nowego prezesa

29.12.2022

Trybunał Konstytucyjny Przyłębskiej stał się elementem machiny niszczenia państwa prawnego

12.10.2022

Czym są pozwy SLAPP i jak z nimi walczyć [zapisz się na warsztat dla prawników]

06.10.2022

Słowenia wykonuje wyrok swojego TK. Legalizuje małżeństwa par tej samej płci i możliwość adopcji

29.08.2022

Cztery organizacje sędziowskie pozywają Radę UE za akceptację polskiego KPO

29.07.2022

Jak naprawić Trybunał Konstytucyjny? Sadurski: Usunięcie dublerów nie wystarczy, trzeba iść dalej



Wesprzyj nas!

Archiwum Osiatyńskiego powstaje dzięki obywatelom i obywatelkom gotowym bronić państwa prawa.


10 
20 
50 
100 
200