Siódma w tym roku, listopadowa nowelizacja ustawy o Sądzie Najwyższym – która w ocenie Zespołu Ekspertów Prawnych Fundacji Batorego może naruszać konstytucję – czeka na podpis Prezydenta.

Nowelizacja zakłada m.in., że Sąd Najwyższy ma obowiązek umorzyć toczące się przed SN:

• postępowania odwoławcze od negatywnych opinii KRS;

• oraz postępowania w sprawach o ustalenie istnienia stosunku służbowego.

Umorzenie tych postępowań sprawiłoby, że SN będzie musiał wycofać pytania prejudycjalne, które zadał Trybunałowi Sprawiedliwości UE, dotyczące m.in. kwestii zgodności z prawem UE przejścia w stan spoczynku sędziów SN, statusu KRS oraz statusu Izby Dyscyplinarnej SN.

Taka była intencja władz PiS: w zamian za ustępstwa w nowelizacji – i wycofanie się z próby sprzecznego z Konstytucją RP usunięcia I Prezes SN Małgorzaty Gersdorf i innych sędziów w wieku 65 plus – spacyfikować protesty sędziowskie, m.in. doprowadzić do wycofania pytań prejudycjalnych SN do TSUE, które podważają kluczowe momenty naruszania prawa przez reformy sądownicze PiS.

Piotr Bogdanowicz i Maciej Taborowski uważają, że przepisy nowelizacji ustawy o SN, które nakładają na Sąd Najwyższy taki obowiązek, są sprzeczne z prawem UE. Ich zdaniem:

• poważnym naruszeniem prawa unijnego byłoby uniemożliwienie sądowi krajowemu kontaktu z Trybunałem Sprawiedliwości za pomocą procedury prejudycjalnej w sprawie, w której sąd krajowy uznał, że potrzebna jest wykładnia TS w celu wydania ostatecznego wyroku;

• według standardów prawa UE, decyzję o umorzeniu postępowania musi podjąć sąd, który spełnia standardy zasady skutecznej ochrony sądowej. Oznacza to, że decyzja o umorzeniu nie może być odgórnie nakazana ustawą. Ponadto jest wątpliwe, czy Izba Dyscyplinarna SN powinna wydać decyzje procesowe, w tym decyzje o umorzeniu postępowania (czyli, czy jest sądem właściwym). Dlatego odpowiedź TSUE jest konieczna PRZED umorzeniem postępowań;

• zgodnie z art. 4 ust. 2 znowelizowanej ustawy o SN, umarza się postępowania dotyczące sędziów, którzy w świetle noweli przeszli w stan spoczynku. Rzecz w tym, że ten przepis NIE DOTYCZY polskich sędziów SN, których PiS próbował usunąć. Dlaczego?

Ponieważ w świetle prawa unijnego przepisy o stanie spoczynku w ustawie o SN były niezgodne z prawem unijnym, a więc są niestosowalne i  sędziowie nigdy nie przeszli w stan spoczynku.

Publikujemy fragment analizy dr. Piotra Bogdanowicza i dr. Macieja Taborowskiego dotyczący pytań prejudycjalnych Sądu Najwyższego.

Piotr Bogdanowicz – doktor nauk prawnych, adiunkt w Katedrze Prawa Europejskiego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Radca prawny. Specjalizuje się w prawie Unii Europejskiej i prawie zamówień publicznych. Zasiada w Radzie Programowej Archiwum Osiatyńskiego.

Maciej Taborowski – doktor nauk prawnych, adiunkt w Katedrze Prawa Europejskiego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego oraz adiunkt w Zakładzie Prawa Europejskiego w Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk; współpracuje z Centrum Europejskim UW. Zasiada w Radzie Programowej Archiwum Osiatyńskiego. 

Bogdanowicz, Taborowski: Sąd Najwyższy nie powinien wycofywać pytań prejudycjalnych. Naruszyłby prawo unijne

Nowela ustawy o Sądzie Najwyższym zawiera obowiązek umorzenia toczących się obecnie postępowań przed SN:

• odwoławczych od negatywnych opinii KRS wydanych w postępowaniach prowadzonych na podstawie art. 37 § 1 oraz art. 111 § 1–1b ustawy o SN (art. 4 ust. 1)

• oraz w sprawach o ustalenie istnienia stosunku służbowego (art. 4 ust. 2).

W niektórych takich sprawach SN zadał pytania prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości, dotyczące m.in. kwestii zgodności z prawem UE przejścia w stan spoczynku sędziów SN, statusu KRS oraz statusu Izby Dyscyplinarnej SN. W razie umorzenia postępowań, wniesione pytania prejudycjalne musiałyby zostać wycofane.

W naszym przekonaniu, tak sformułowany obowiązek umorzenia postępowań narusza prawo unijne i w związku z tym SN powinien odmówić zastosowania przepisu, z którego obowiązek umorzenia postępowania wynika.

1.Wszystkie te sprawy są sprawami z elementem unijnym (w postaci zasady skutecznej ochrony sądowej – art. 19 TUE i art. 47 KPP). Zachodzi więc podejrzenie, że obowiązkowe umorzenie spraw w toku uniemożliwia uzyskanie ochrony sądowej dla uprawnień wywiedzionych z prawa unijnego (np. przez sędziego, który żąda ustalenia swojego statusu prawnego względem stanu spoczynku).

• Nowelizacja ustawy może być odczytywana w ten sposób, że na jej podstawie sędziowie przeszli skutecznie w stan spoczynku. Prawo unijne może stać na przeszkodzie takiemu odczytaniu.

• Obowiązkowe umorzenie uniemożliwia ustalenie statusu sędziego w świetle prawa UE. Uniemożliwia też ocenę noweli ustawy SN. Stanowi to naruszenie zasady skuteczności ograniczającej autonomię proceduralną państwa członkowskiego.

• Podsumowując: takie przepisy nie powinny być stosowane przez sąd krajowy ze względu na zasadę pierwszeństwa prawa unijnego.

2. Ewentualne umorzenie postępowań uniemożliwi sądowi krajowemu kontakt z TS za pomocą procedury prejudycjalnej w sprawie, w której sąd krajowy uznał, że potrzebna jest wykładnia TS w celu wydania ostatecznego wyroku w sprawie.

• Takie ograniczenie jest uznawane przez TS za jedno z najcięższych naruszeń prawa unijnego.

• Wszelkie przepisy krajowe, a także praktyka administracyjna, sądowa i ustawodawcza, która uniemożliwia zwrócenie się do TS z pytaniem prejudycjalnym jest uchylana na mocy zasady pierwszeństwa prawa unijnego.

• Trybunał Sprawiedliwości stwierdził „istnienie krajowego przepisu proceduralnego nie może prowadzić do podważenia uprawnienia do przedkładania Trybunałowi Sprawiedliwości wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym przez sądy krajowe”.

3. Toczące się postępowanie musi zostać umorzone na skutek decyzji procesowej sądu krajowego.W świetle prawa UE w sprawie z elementem unijnym decyzję w tym względzie musi podjąć sąd, który spełnia standardy zasady skutecznej ochrony sądowej.

• Teoretycznie, sprawy dotyczące stanu spoczynku powinna rozstrzygać Izba Dyscyplinarna SN. Ale np. w sprawach o ustalenie (rozpatrywanych przez Izbę Pracy i Ubezpieczeń) padło pytanie, czy Izba Dyscyplinarna może w ogóle rozstrzygać tę kwestie z uwagi na standardy unijne dotyczące zasady skutecznej ochrony sądowej.

• Pytanie prejudycjalne ma więc dopiero wyjaśnić, kto powinien w tej sprawie podejmować jakiekolwiek decyzje procesowe, w tym decyzję o umorzeniu postępowania.Wynika stąd, że nawet przed umorzeniem, zachodzi konieczność ustalenia stanu prawnego w świetle prawa UE. Do tego niezbędna jest jednak odpowiedź Trybunału Sprawiedliwości.

4. Zgodnie z art. 4 ust. 2 znowelizowanej ustawy o SN, umarza się postępowania, które dotyczą sędziów, którzy w świetle noweli przeszli w stan spoczynku. Jeżeli jednak w świetle prawa unijnego przepisy o stanie spoczynku były niezgodne z prawem unijnym, a tym samym niestosowalne, to sędziowie nigdy nie przeszli w stan spoczynku. Co za tym idzie, ich ten przepis noweli o umorzeniu nie dotyczy. Jest to jeszcze jeden dowód na to, że trzeba poczekać na odpowiedzi Trybunału Sprawiedliwości UE.

5. Przepis ustawy o SN narusza prawo UE, ponieważ uniemożliwia uzyskanie ochrony sądowej dla uprawnień wywiedzionych z prawa unijnego (np. przez sędziego, który żąda ustalenia swojego statusu prawnego względem stanu spoczynku);

6. Obowiązkowe umorzenie uniemożliwia ustalenie statusu sędziego w świetle prawa UE i ocenę noweli ustawy SN – co stanowi naruszenie zasady skuteczności.

Cała analiza ukazała się po angielsku na Verfassungsblog 3 grudnia 2018. Pisała też o niej „Rzeczpospolita”4 grudnia 2018 roku.