Wydawało się, że w politycznej operze mydlanej pod tytułem „Pancerny Marian, papierowy Prezes” zdarzyło się już wszystko. Ale nie.

„Opozycja totalna doprowadziła do tego, że jest dewaluacja krytyki. Gdybyście nas chwalili, gdy na to zasługujemy, a krytykowali tylko wtedy, gdy na to zasługujemy, to byśmy was słuchali” – powiedział 1 grudnia w programie „Kawa na ławę” TVN24 Kamil Bortniczuk, poseł PiS z Porozumienia Jarosława Gowina.

Przyznał, że adwersarze obozu władzy ostrzegali przed powołaniem Mariana Banasia na szefa Najwyższej Izby Kontroli, ale powtarzał, że opozycja jest tak totalna, że „trudno odsiać ziarno od plew” – ponieważ krytykuje wszystko, nie wiadomo – według Bortniczuka – kiedy krytykuje zasadnie.

Polityk PiS apelował do opozycji: „Ratujmy razem państwo!”. I jednocześnie odpowiadając na krytykę, oskarżał: „Chcecie by ta rana krwawiła. O to wam chodzi”.

Taki prawdopodobnie najnowszy „przekaz dnia” PiS, w sytuacji, gdy partia stoi w obliczu wizerunkowej katastrofy.

Katastrofa PiS jest potrójna

Przypadek Mariana Banasia jest kompromitujący na trzy sposoby:

• „pancerny Marian” należał do wąskiego kręgu zaufanych PiS, od marca 2017 roku pilnował finansów państwa jako szef Krajowej Administracji Skarbowej a od czerwca 2019 zajmował się nimi jako minister finansów. Partia wysunęła go na stanowisko szefa NIK, z entuzjazmem przyjęła ten wybór (oklaski, gratulacje), a gdy wybuchła afera długo Banasia broniła (czytaj tutaj). W ten sposób Banaś kompromituje środowisko, którego jest przedstawicielem;
• kompromitujące jest również, że służby nie potrafiły przestrzec premiera i prezesa PiS przed tą kandydaturą. Fakt, że media (TVN, ale także OKO.press) były w stanie odkryć podejrzane interesy Banasia dodatkowo podważa kompetencje (lub – co gorsza – intencje) szefa służb oraz MSWiA Mariusza Kamińskiego;
• szczególnie bolesny dla PiS jest fakt, że Banaś ostentacyjnie lekceważy sobie wezwania prezesa PiS i premiera do dymisji. To pokazuje, że władza Kaczyńskiego jest ograniczona, co w autorytarnej partii i państwie dążącym do pełni władzy centralnej może naruszać podstawy całej konstrukcji.

W tym politycznym serialu wszystko dzieje się na widoku. Banaś ostentacyjnie wyrwał się spod kontroli i nawet na tupnięcia nóżką Kaczyńskiego zareagował aroganckim oświadczeniem: „W związku z pojawiającymi się informacjami, jakoby Prezes NIK złożył dymisję z zajmowanego stanowiska informujemy, że decyzja taka nie zapadła. Jednocześnie zapewniamy, że Najwyższa Izba Kontroli pracuje zgodnie z obowiązkami przypisanymi jej ustawą”.

Istota propozycji PiS: ponaginajmy razem prawo

PiS namawia opozycję do nowelizacji ustawy o NIK i wprowadzenia zapisu o możliwości odwołania prezesa Izby np. większością dwóch trzecich głosów (czyli uzupełnienia art. 17 ustawy) lub nawet zmiany konstytucji (patrz dalej).

PiS używa argumentu, że opozycja powinna się kierować interesem publicznym. Argument jest sprytnie sformułowany, bo faktycznie Banaś jako szef NIK obraża powagę instytucji i stanowi bezpośrednie zagrożenie dla interesów państwa.

Rzecz jednak w tym, że PiS chce wciągnąć opozycję w rozwiązywanie problemu, który sam stworzył, nie rozliczając się z tego błędu i przy pomocy metody, którą stosuje od początku swych rządów – naciągania czy wręcz łamania prawa dla partyjnego interesu.

W dodatku PiS nie gra w sprawie Banasia w otwarte karty – nieujawniony jest raport CBA na temat szefa NIK.

Istota propozycji obozu władzy polega na tym, by ad hoc – pod wpływem konkretnej sytuacji – dokonać zmiany prawa albo wręcz zmiany konstytucji. Oznaczałoby to wciągnięcie opozycji do politycznej gry w stylu PiS.

Argument, że opozycja jest tak totalna, że władza nie może się zorientować, która krytyka jest zasadna, a która nie, wygląda na rozpaczliwy.

W tym przypadku jest również szczególnie nietrafiony, bo krytykując nominację Banasia, opozycja podkreślała, że toczy się w jego sprawie postępowanie sprawdzające  CBA.

Posłowi PO Robertowi Kropiwnickiemu marszałek Sejmu wyłączyła mikrofon, gdy pytał jakie są ustalenia służb w sprawie podejrzanych  oświadczeń majątkowych Banasia (poprzednio wyłączono mu mikrofon w debacie o SN).

Podjęcie współdziałania z polityką PiS oznaczałaby, że krytyka tej nominacji byłaby wyjątkiem w działaniach „opozycji totalnej”, która w tej jednej jedynej sprawie miała rację, ale poza tym czepia się władzy i nie warto jej słuchać. Można to uznać za wyraz skrajnej hipokryzji Prawa i Sprawiedliwości.

Katarzyna Lubnauer: totalna to jest władza, która łamie prawo

„PiS kreuje nierzeczywistość” – komentuje dla OKO.press wypowiedź Bortniczuka Katarzyna Lubnauer, częsty gość programu „Kawa na ławę”.

„My jesteśmy tacy beznadziejni, podjęliśmy tak złą decyzję, a wy nie chcecie nas ratować dla dobra państwa” – ironizuje.

Piotr Pacewicz, OKO.press: Kamil Bortniczuk twierdzi, że opozycja jest tak totalna, że nie ma sensu jej słuchać. Tym razem miała rację, ale trudno było oddzielić to „ziarno” od waszych codziennych „plew”. 

Katarzyna Lubnauer: Totalna to jest władza, która łamie prawo i wielokrotnie naruszała Konstytucję RP. PiS uwikłał państwo w niewyobrażalny skandal. Przeforsował na stanowisko szefa NIK osobę, na której ciążą poważne zarzuty. Nie potrafił jej skontrolować, choć przecież Banaś powinien być kontrolowany już jako szef Krajowej Administracji Skarbowej, a potem jako minister finansów w rządzie Morawieckiego. Teraz łaskawie nam proponuje, byśmy się podzielili z nim odpowiedzialnością i ratowali państwo. Poza tym to nie jest wypadek przy pracy, jak twierdzi PiS, jeden jedyny błąd, jaki im się trafił.

Lubnauer wspomina o powołaniu Stanisława Piotrowicza i Krystyny Pawłowicz na sędziów Trybunału Konstytucyjnego, a wcześniej awanse Bartłomieja Misiewicza (o jego karierze czytaj tutaj). Przypomina też o skandalach z innymi nominatami PiS:

• Mikołajem Pawlakiem. „Dzieci de facto straciły swego Rzecznika Praw Dziecka, bo PiS obsadził na tym urzędzie osobę skrajnie ideologiczną (OKO.press pisało, jak Pawlak bronił klapsów, a także w obronie „dzieci poczętych” atakował ustawę o in vitro);
• Adamem Glapińskim. „Szef NBP w polityce kadrowej nie kierował się kompetencjami zatrudniając asystentki” (o jednej z nich OKO.press pisało tutaj)
• Markiem Chrzanowskim. Szef KNF tym się różnił od Banasia, że pod presją premiera sam ustąpił po ujawnieniu zarzutów korupcyjnych (o dymisji Chrzanowskiego w listopadzie 2018, analiza tutaj).

To co należy zrobić?

Lubnauer: Na pewno opozycja nie powinna teraz „ratować państwa” naciągając prawo w  interesie PiS. Nie wchodzi w grę zmiana konstytucji, bo to najpoważniejsze działanie legislacyjne. Nie może być wynikiem kaprysu politycznego władzy, która się skompromitowała. Byłoby to precedensem, który PiS wykorzystałby w przyszłości.

Trzeba zgodnie ze standardami demokracji załatwić tę paskudną sprawę. Ujawnić, jak do tego doszło. Rozliczyć służby, które do tego dopuściły, odwołać osobę lub osoby odpowiedzialne, że na czele najważniejszej instytucji kontrolnej stanął ktoś taki. I kierować się istniejącym prawem – albo drogą Trybunału Stanu albo normalną drogą sadową.

Konstytucja i ustawa o NIK, czyli jak zgodnie z prawem odwołać Banasia

Konstytucja w art. 205 stanowi jasno, że „Prezes Najwyższej Izby Kontroli jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 6 lat i może być ponownie powołany tylko raz”. Przypomina to zapis o sześcioletniej kadencji Prezesa Sądu Najwyższego (art. 183), ale w tym przypadku Konstytucja dodaje, że „organizację oraz tryb działania Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa”.

Ustawa o NIK stanowi (art. 17), że „Sejm odwołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, jeżeli:

• zrzekł się on stanowiska;
• został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa;
• Trybunał Stanu orzekł w stosunku do niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych.

Wskazuje to na dwie legalne, zgodne z prawem i konstytucją ścieżki postępowania. Ich oczywistą wadą jest czas – Marian Banaś dalej będzie sprawował swój urząd.

Obie ścieżki wymagają współpracy władzy z opozycją, ale są legalne.

Na pociągnięcie Banasia do odpowiedzialności karnej musi wyrazić zgodę Sejm „w drodze uchwały podjętej bezwzględną większością ustawowej liczby posłów” (Banasiowi przysługiwałoby prawo do zabrania głosu).

Zgodnie z art. 199 Konstytucji przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, czyli prof. Małgorzata Gersdorf.

Przepisy o NIK i prezesie NIK w Konstytucji

Art. 202.

Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej. Najwyższa Izba Kontroli podlega Sejmowi. Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadach kolegialności.

Art. 203.

Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności. Najwyższa Izba Kontroli może również kontrolować z punktu widzenia legalności i gospodarności działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa.

Art. 204.

Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi: analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia, określone w ustawie. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia Sejmowi coroczne sprawozdanie ze swojej działalności.

Art. 205.

Prezes Najwyższej Izby Kontroli jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 6 lat i może być ponownie powołany tylko raz. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.

Art. 206.

Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Kwestie dotyczące praworządności w Polsce oraz w całej Unii Europejskiej będziemy dalej monitorować oraz wyjaśniać na łamach Archiwum Osiatyńskiego, a także – po angielsku – na stronie Rule of Law in Poland.

Podoba Ci się ten artykuł? Zapisz się na newsletter Archiwum Osiatyńskiego. W każdą środę dostaniesz wybór najważniejszych tekstów, a czasem również zaproszenia na wydarzenia.