Prawo do dziedziczenia, informacji o stanie zdrowia i emerytury po zmarłym partnerze, a także prawo do adopcji biologicznych dzieci partnera – to wszystko (i jeszcze więcej) przysługiwałoby parom różnopłciowym i jednopłciowym, gdyby ustawa o związkach partnerskich złożona w kwietniu 2018 roku przez Nowoczesną weszła w życie.

Zobacz projekt ustawy o związkach partnerskich

Opinię do projektu jako pierwsza przedstawiła Krajowa Rada Sądownictwa. 15 czerwca 2018 podczas trzeciego posiedzenia w nowym składzie sędziowie negatywnie zaopiniowali projekt stwierdzając „poważne wątpliwości konstytucyjne”.

Choć jednym głosem mówili, że projekt „ideologiczny”, a w kompetencjach Rady nie leży odnoszenie się do takiej materii, to wytoczyli argumentację, której trudno nadać rangę „opinii prawnej”. Był to raczej zbiór uwag czysto ideologicznych.

Główny wniosek można zamknąć w zdaniu, które padło z ust wiceprzewodniczącego KRS, sędziego Wiesława Johanna, który w Radzie reprezentuje prezydenta:

„prawa stanowione przez RP muszą odpowiadać naszej chrześcijańskiej kulturze”.

Polska to chrześcijańskie państwo prawa

Sędzia Maciej Nawacki, prezes olsztyńskiego sądu i działacz Akademickiego Klubu Obywatelskiego im. Lecha Kaczyńskiego, polecił uzupełnić opinię o niezgodność ustawy z art. 2 konstytucji. „Tego rodzaju ustawa godzi w podstawową zasadę wyrażoną art. 2 konstytucji, który mówi, że Rzeczpospolita jest demokratycznym państwem prawnym.

[Polska] to nie jest demokratyczne państwo prawne liberalne. To jest państwo osadzone w kulturze chrześcijańskiej”.

Sędzia Wiesław Johann stanął na stanowisku, że ustawa jest sprzeczna z ogólnym duchem Konstytucji. „Konstytucję należy czytać nie tylko z punktu widzenia zasad, norm, czy przepisów. Cytując prof. Ewę Łętowską – należy odczytywać ducha Konstytucji. Ten duch został wyrażony w preambule. (…)

Polska kultura jest zakorzenia w chrześcijańskim dziedzictwie, a prawa stanowione przez RP są prawami dla dobra rodziny. Muszą też odpowiadać naszej chrześcijańskiej kulturze.

Nikt z państwa, chyba nie ma wątpliwości, że preambuła może być podstawą oceny konstytucyjnej każdego przepisu. (…)

Stanowimy prawo w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem i naszym sumieniem”.

Cytowanie Ewy Łętowskiej w takim kontekście to wyjątkowo kuriozalny pomysł. To właśnie prof. Łętowska jest jedną z konstytucjonalistów, którzy od lat tłumaczą, że Konstytucja – a szczególnie art. 18 – nie zakazuje wprowadzenia związków partnerskich i małżeństw dla osób tej samej płci.

Drugie przekłamanie dotyczy preambuły Konstytucji, na którą powołuje się sędzia Johann. Jest ona skierowana szerzej niż tylko do tych, którzy system wartości wywodzą z religii chrześcijańskiej.

„My, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej,
zarówno wierzący w Boga
będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna,
jak i nie podzielający tej wiary,
a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł,
równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego – Polski (…)”.

Można się tylko pocieszać, że uchwały i opinie wydane przez KRS – wybraną przez posłów PiS i Kukiz ’15 z pogwałceniem norm konstytucyjnych – są nieważne. Taką opinię przedstawiali eksperci, a wśród nich – na łamach OKO.press – dwóch profesorów prawa o najwyższym autorytecie Adam Strzembosz i Andrzej Zoll.

Zaporowy art. 18

Sędzia Paweł Styrna sprawozdawca opinii Rady stwierdził, że projekt ustawy „narusza przedmiot ochrony prawnej wynikający z art. 18 Konstytucji”, w brzmieniu „małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką RP”.

Według przewodniczącego Rady, sędziego Leszka Mazura instytucja związku partnerskiego będzie stanowić „konkurencję” dla rodziny w ujęciu konstytucyjnym. „Jeśli przyjrzeć się uzasadnieniu – jest tam wyraźnie wskazane, że to początek drogi. Kolejnym krokiem ma być doprowadzenie do pełnego zrównania tego rodzaju związków i nadaniu im takiego charakteru jak rodzina.

Trudno nie widzieć w tym założeniu pewnego rodzaju budowy Nowego Wspaniałego Świata, o którym pisał Aldous Huxley. Tą drogą nie należy podążać” – mówił Leszek Mazur.

Sędzia nie wytłumaczył w jaki sposób wizja wprowadzenia związków partnerskich przybliża nas do antyutopii naszkicowanej w książce z 1931 roku przez Huxleya. Przybliżyłaby nas na pewno do standardów UE, bo Polska jest jednym z sześciu krajów członkowskich, w których nie ma żadnej możliwości rejestracji związków osób tej samej płci.

Art. 18 to oczywiście sztandarowy argument przeciwników związków partnerskich. Problem w tym, że wybitni konstytucjonaliści od lat stoją na stanowisku, że szczególna ochrona instytucji małżeństwa nie wyklucza możliwości stworzenia w polskim prawie innej formy zawierania związków.

W 2012 roku na zamówienie Biura Analiza Sejmowych zgodność projektu ustawy o związkach partnerskich (którego sprawozdawcą był Robert Biedroń) z Konstytucją badał dr Ryszard Piotrowski, konstytucjonalista z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Według niego Konstytucja nie ustanawia jako zasady małżeństw heteroseksualnych, a jedynie otacza je specjalną ochroną. Ustawa Zasadnicza nie wyklucza innych związków podobnych do małżeństwa lub równych mu pod względem statusu prawnego, ponieważ nie naruszają jego szczególnej wagi.

Jak zaznacza Piotrowski, „opieka i ochrona gwarantowana małżeństwom wymaga działań pozytywnych, a nie negatywnych, polegających na ograniczaniu lub eliminowaniu innych form związków (…)

Promowanie instytucji małżeństwa jako związku kobiety i mężczyzny, mającego fundamentalne znaczenie w społeczeństwie, nie może być dokonywane kosztem godności i wolności osób, które się w tej formie związków nie odnajdują”.

Co więcej, Piotrowski uznaje, że Konstytucja wymaga od ustawodawcy uregulowania w formie ustawy związków osób, które nie mogą zawrzeć małżeństwa, bo „w myśl ustawy zasadniczej – na równi z innymi jej adresatami – mają oni prawo do poszanowania godności, zakazu dyskryminacji i prawa do ochrony życia prywatnego”. Podobne stanowisko zajęła wtedy Polska Akademia Nauk, w której imieniu opinię wydał Komitet Nauk Prawnych.

Podobnych głosów, odrzucają odczytanie art. 18 Konstytucji, jako wykluczenia legalizacji wszelkich związków innych niż heteroseksualnych, w latach 2012-2013 pojawiło się wiele, wśród nich:

• prof. Mirosław Wyrzykowski;
• prof. Ewa Łętowska;
• prof. Jan Woleński;
• dr Jakub Pawliczak.

Nawet prof. Dariusz Dudka, konstytucjonalista z KUL, który w opinii dla BAS z 2012 roku krytycznie oceniał projekt z 2012 roku nie uznał, że wprowadzenie związków partnerskich byłoby niezgodne z ustawą zasadniczą.

Posiedzenie Rady z 15 czerwca można obejrzeć tutaj. Dyskusja nad projektem zaczyna się od wystąpienia sędziego Pawła Styrny – 1:15:15 nagrania. Dokument jednogłośnie przyjęty przez sędziów podczas posiedzenia nie został jeszcze opublikowany na stronie KRS.