Wyjaśniamy ruch Sądu Najwyższego [9 punktów]

Udostępnij

W Archiwum Wiktora Osiatyńskiego od 2017 roku dokumentujemy, analizujemy i objaśniamy zmiany w zakresie praworządności w Polsce.

Więcej

Sąd Najwyższy skierował pytania prejudycjalne dotyczące ustawy o SN do Trybunału Sprawiedliwości UE. Kancelaria Prezydenta niesłusznie zarzuca SN działania bez podstawy prawnej. W 9 punktach wyjaśniamy, co zrobił SN i jakie są tego konsekwencje



W czwartek 2 sierpnia 2018 Sąd Najwyższy zdecydował się wejść na „luksemburską ścieżkę” i skierował do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej pięć pytań prejudycjalnych. Wszystkie dotyczą kwestii przechodzenia w stan spoczynku sędziów powyżej 65. roku życia. W 9 punktach wyjaśniamy, jakie są konsekwencje ruchu SN.

 

 

5 pytań SN do TSUE

 

Pierwsze pytanie dotyczy zasady nieusuwalności sędziów regulowanej przez traktaty unijne (art. 19 ust. 1 TUE, tj. zasady skutecznej ochrony sądowej; art. 2 TUE dotyczący zasad państwa prawa) oraz Kartę Praw Podstawowych (art. 47). Zdaniem SN stosowanie nowych przepisów o obniżonym wieku przechodzenia w stan spoczynku do orzekających sędziów oraz przenoszenia ich w stan spoczynku wbrew ich woli stoi w sprzeczności z prawem UE.

 

Drugie pytanie dotyczy zgody organu władzy wykonawczej na dalsze orzekania sędziów powyżej 65. roku życia. SN pyta o wykładnię prawa unijnego. Chodzi tu oczywiście o decyzję prezydenta i kontrasygnatę premiera (która jest kwestią sporną). Zdaniem SN takie rozwiązanie budzi wątpliwości co do niezawisłości i jest niezgodne z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału.

 

Trzecie pytanie dotyczy zakazu dyskryminacji ze względu na wiek. Sąd Najwyższy poprosił o potwierdzenie wykładni dokonanej w orzeczeniu w sprawie C-286/12 Komisja przeciwko Węgrom. TSUE orzekł wtedy, że obligatoryjne przeniesienie w stan spoczynku sędziów, prokuratorów i notariuszy z chwilą ukończenia 62. roku życia nie jest zgodne z przepisami dyrektywy 200/78/WE.

 

Czwarte pytanie to prośba do TSUE o doprecyzowanie, w jaki sposób Sąd Najwyższy powinien realizować unijną dyrektywę o zakazie dyskryminacji ze względu na wiek. SN pyta Trybunał, czy sędzia który ukończył 65. rok życia może dalej orzekać, mimo negatywnej decyzji prezydenta wydanej na podstawie znowelizowanej ustawy o Sądzie Najwyższym. SN stoi na stanowisku, że może odmówić stosowania przepisów niezgodnych z dyrektywą.

 

Piąte pytanie dotyczy możliwości zastosowania środka zabezpieczającego w postaci zawieszenia stosowania prawa krajowego, wobec którego istnieje podejrzenie, że jest niezgodne z prawem unijnym.

 

 

Wyjaśniamy ruch SN w 9 punktach

 

  1. O co sąd krajowy może zapytać TSUE w pytaniu prejudycjalnym? Czy SN pyta TSUE o zgodność ustawy o SN z prawem UE?

 

O wyjaśnienie poprosiliśmy prof. Stanisława Biernata, sędziego i wiceprezesa TK w latach 2010-2017:

 

Prof. Biernat: „Sąd krajowy często zadaje pytanie prejudycjalne w sytuacji, kiedy w postępowaniu przed nim pojawi się wątpliwość, co do zgodności prawa krajowego z prawem unijnym.

 

Pytanie prejudycjalne o wykładnię przepisu prawa unijnego jest ukierunkowane w takiej sytuacji na to, aby odpowiedź Trybunału Sprawiedliwości pozwoliła sądowi krajowemu na dokonanie oceny, czy prawo krajowe jest zgodne z prawem unijnym, czy nie.

 

Pytania prejudycjalne sformułowane w postanowieniu SN w sprawie III UZP 4/18 z 2 sierpnia 2018 r. odpowiadają wszelkim wymogom wynikającym z prawa unijnego. Są to pytania o wykładnię wskazanych przepisów prawa unijnego, a odpowiedź TSUE pozwoli SN na ocenę zgodności wskazanych przepisów prawa polskiego z prawem unijnym.”

 

2. Na jakiej podstawie prawnej SN mógł wystąpić o stosowanie środka zabezpieczającego w postaci zawieszenia stosowania przepisów ustawy, o które pyta TSUE?

 

W odpowiedzi na ruch Sądu Najwyższego, Kancelaria Prezydenta wydała stanowisko, w którym zarzuca SN działanie bez umocowania w prawie.

 

Zapomina tym samym, że polskie sądy mają prawo zadawać pytania Trybunałowi Sprawiedliwości UE.

 

Konkretnie: sądy krajowe mogą pytać TSUE o wykładnię prawa unijnego, żeby później ocenić, czy przepisy prawa krajowego są zgodne z prawem UE.

 

Zadając pytanie prejudycjalne do TSUE, sądy krajowe mogą korzystać z tzw. „środków zabezpieczających” w postaci zawieszenia stosowania przepisów krajowych. TSUE potwierdził to w dwóch orzeczeniach: Factortame z 1990 r. oraz Unibet z 2007 r.

 

Kwestię „środków zabezpieczających” w polskim prawie reguluje art. 755 par. 1 kodeksu postępowania cywilnego. Mówi on, że zabezpieczenie może być dokonane w „taki sposób, jaki stosownie do okoliczności sąd uzna za odpowiedni”. Chodzi o to, żeby wybrać środek, który pozwoli w przyszłości wykonać orzeczenie TSUE. Jednym z tych środków jest zawieszenie stosowania przepisów krajowych.

 

3. Czy SN „zawiesił” ustawę o SN z 8 grudnia 2017 roku?

 

Prezes Trybunału Konstytucyjnego Julia Przyłębska w wywiadzie dla Polskiej Agencji Prasowej oceniła, że „Sąd Najwyższy złamał Konstytucję”, ponieważ „żaden sąd w Polsce nie ma kompetencji do zawieszania stosowania przepisów’. W podobnym duchu wypowiedział się Marcin Warchoł z Ministerstwa Sprawiedliwości, dodając, że „Sąd Najwyższy może sobie zawiesić togę albo obrazek na ścianie”.

 

Te opinie wprowadzają w błąd.

 

Kierując pytania prejudycyjalne do TSUE, Sąd Najwyższy nie zawiesił działania ustawy o SN. Żaden sąd ani organ państwa (np. Prezydent) nie może „zawiesić” ani „zamrozić” obowiązującej ustawy.

 

Przy okazji styczniowej nowelizacji ustawy o IPN, politycy PiS mówili, że podpisana przez Prezydenta ustawa jest „zamrożona”, ale takie rozwiązanie nie istnieje w polskim systemie prawa.

 

Ustawa obowiązuje:

  • dopóki nie zostanie znowelizowana albo uchylona przez Sejm i Senat i podpisana przez Prezydenta,
  • albo dopóki Trybunał Konstytucyjny nie orzeknie o niezgodności jej przepisów z Konstytucją RP i ich nie deroguje.

 

4. Jakie są wobec tego konsekwencje ruchu SN?

 

Konsekwencją

  • złożenia przez SN pytań prejudycjalnych do TSUE
  • oraz wykorzystania środka zabezpieczającego w postaci zawieszenia ich stosowania

 

jest to, że w stosunku do sędziów SN, którzy ukończyli 65 lat i wyrazili wolę dalszego orzekania i w stosunku do spraw, w których orzekają, do czasu wydania przez TSUE orzeczenia nie stosuje się przepisów ustawy o SN (a konkretnie art. 37, 39 i 111).

 

5. Kiedy możemy się spodziewać orzeczenia TSUE?

 

Jeśli TSUE będzie pracował w zwykłym trybie– w ciągu ok. 16 miesięcy.

 

Jeśli TSUE zdecyduje się na orzekanie w przyśpieszonym trybie –  w przeciągu 7 miesięcy.

 

6. Co zadanie pytań prejudycjalnych do TSUE oznacza dla sędziów SN, którzy przekroczyli 65 rok życia i wyrazili dalszą wolę orzekania?

 

Sędziowie, którzy przekroczyli 65 rok życia i wyrazili dalszą wolę orzekania, a także mają wyznaczone sprawy do rozwiązania mogą:

  • rozpoznać sprawy, które zostały im wyznaczone do orzekania,
  • albo zawiesić ich rozstrzyganie do czasu wydania orzeczenia przez TSUE i zadać pytania prejudcyjalne do TSUE.

 

W ocenie prof. Łętowskiej, którą poprosiliśmy o komentarz, to drugie rozwiązanie byłoby ostrożniejsze.

 

Nie wiadomo, jak orzeknie TSUE.

 

Jeśli TSUE uzna, że stosowanie nowych przepisów o obniżonym wieku przechodzenia w stan spoczynku do orzekających sędziów oraz przenoszenia ich w stan spoczynku wbrew ich woli jest zgodne* z prawem UE, wówczas sprawy rozwiązane przez sędziów SN, którzy przekroczyli 65. rok życia, byłyby obciążone wadliwością. Dlatego lepiej zawiesić rozstrzyganie – dla dobra stron spraw, które mają rozstrzygać sędziowie.

 

* Jest mało prawdopodobne, że TSUE uzna te przepisy ustawy o SN za zgodne z prawem UE, o czym poniżej.

 

7. Jakie są konsekwencje zadania przez SN pytań prejudycjalnych dla Prezydenta i KRS, zwłaszcza wobec procedury naboru do nowego SN?

 

Do czasu wydania przez TSUE orzeczenia, KRS i Prezydent nie powinni podejmować czynności wobec sędziów SN, którzy ukończyli 65. rok życia i wyrazili wolę dalszego orzekania.

 

Nic nie stoi na przeszkodzie, aby KRS i Prezydent przeprowadzili proces naboru do nowego SN.

 

8. Jakie mogą być konsekwencje orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości?

 

Jeśli TSUE orzeknie, że przepisy ustawy o SN, o które pyta SN, stoją w sprzeczności z prawem UE, to będą one niestosowalne ab initio – czyli od czasu wejścia w życie ustawy.

 

Oznacza to, że sędziowie, którzy przekroczyli 65 rok życia po wejściu w życie znowelizowanej ustawy o SN, nie przeszli w stan spoczynku, a wszystkie procedury KRS i Prezydenta dotyczące wyboru w ich miejsce nowych sędziów są podejmowane są bez podstawy prawnej.

 

9. Jakie są szanse, że TSUE uzna te przepisy ustawy o SN za niezgodne z prawem UE?

 

Szanse są spore.

 

Patrząc na ostatnie orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości w sprawie sędziów portugalskich oraz Artura Celmera, a także przywoływane w tych sprawach wcześniejsze orzecznictwo, Trybunał może orzec, że kilka przepisów ustawy o SN z 8 grudnia 2017 sprzeciwia się przepisom prawa unijnego.

 

Chodzi o art. 37 (dotyczący przechodzenia sędziów w stan spoczynku), art. 39 (dotyczący roli Prezydenta w przechodzeniu sędziów w stan spoczynku) czy art. 111 (przepisy przejściowe dotyczące wieku sędziów przechodzących w stan spoczynku).

 

Tekst Dominiki Sitnickiej i Anny Wójcik



Powiązane raporty


Autor


W Archiwum Wiktora Osiatyńskiego od 2017 roku dokumentujemy, analizujemy i objaśniamy zmiany w zakresie praworządności w Polsce.


Więcej

Opublikowany

3 sierpnia 2018




Inne głosy w debacie



Inne artykuły tego autora

29.02.2024

To już oficjalne: 137 mld euro z KPO odblokowane

20.02.2024

Jak odbudować państwo prawa w Polsce? Prof. Morijn: Realizm niech przeważa nad puryzmem

17.01.2024

Rząd powinien przywrócić Europejskiej Konwencji Praw Człowieka należne miejsce

04.01.2024

Minister Kultury wobec mediów publicznych działał w celu usprawiedliwionym konstytucyjnie [ANALIZA]

04.01.2024

List Otwarty Zarządu Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Sędziów Administracyjnych do Prezesa NSA

29.12.2023

Sytuacja w mediach publicznych. RPO Marcin Wiącek pisze do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

27.12.2023

Czego może nas nauczyć kryzys medialny

22.12.2023

Sędzia Przymusiński do dr. Szweda i innych wątpiących: cały czas wisi nad nami problem neosędziów. Zwlekanie z koniecznymi decyzjami niczemu nie służy

18.12.2023

Jak przywrócić w Polsce praworządność? Sędzia Przymusiński: Sejmie, przyjmij te dwie uchwały! [Gazeta Wyborcza]

13.12.2023

Rozliczenie PiS to nie Norymberga. Niesiołowski polemizuje z Matczakiem [Gazeta Wyborcza, Stefan Niesiołowski]

13.12.2023

Dziś znowu mamy prawo do dumy [Gazeta Wyborcza, Adam Michnik]

11.12.2023

Wrzosek: Tylko radykalna naprawa prokuratury. Usunąć ludzi Ziobry, cofnąć awanse, dać niezależność

29.11.2023

Sejm odwoła członków komisji LexTusk. Ale przyszły rząd nie chce jej likwidować

17.11.2023

Piotr Mikuli: W sprawie ewentualnych uchwał Sejmu RP dotyczących dublerów i członków neo-KRS [Konstytucyjny.pl]

16.11.2023

Państwowe spółki przyczyniły się do kryzysu demokracji. Czy prawo może temu zapobiec? [Analiza]

15.11.2023

Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych w SN nie jest niezależnym sądem [analiza]

14.11.2023

W okresie zmiany rządu nie powinno się podejmować poważnych rozstrzygnięć – apel Komitetu Nauk Prawnych PAN do doktora nauk prawnych

07.11.2023

Schodzimy z naszej reduty, banery zachowujemy [Gazeta Wyborcza, List do redakcji]

02.11.2023

Stanowisko dotyczące znaczenia Deklaracji z Reykjaviku  przyjętej na IV Szczycie Rady Europy

31.10.2023

Nasze demokratyczne grzechy główne, czyli jak poprawić III RP [Gazeta Wyborcza, Marek Beylin]



Wesprzyj nas!

Archiwum Osiatyńskiego powstaje dzięki obywatelom i obywatelkom gotowym bronić państwa prawa.


10 
20 
50 
100 
200