23 sierpnia 2018 Prokurator Generalny Zbigniew Ziobro wniósł do Trybunału Konstytucyjnego o sprawdzenie, czy artykuł 267 Traktatu o Funkcjonowaniu UE – tak jak rozumiał ten artykuł Sąd Najwyższy, zadając na jego podstawie pytania prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości UE w Luksemburgu – jest zgodny z konstytucją.

Ruch Ministra Ziobry wywołał polityczną trwogę, włącznie z oskarżeniami, że to krok do wyjścia Polski z Unii Europejskiej, ze względu na to, że podważa jedną z podstawowych zasad prawa europejskiego, jaką jest możliwość kierowania przez sądy państw członkowskich pytań do TSUE.

4 października Prokurator Generalny rozszerzył zakres zaskarżenia art. 267 TFUE do Trybunału Konstytucyjnego. Ziobro zapytał TK, czy zgodne z konstytucją jest występowanie przez sąd krajowy z pytaniem prejudycjalnym o wykładnię traktatów lub aktów UE w sprawach dotyczących:

• ustroju,
• kształtu
• i organizacji władzy sądowniczej
• oraz postępowania przed organami władzy sądowniczej państwa członkowskiego.

RPO uważa, że wniosek z 4 października „jest w istocie nowym wnioskiem skierowanym do Trybunału Konstytucyjnego, stanowiącym jedynie pozór rozszerzenia pierwotnego zakresu zaskarżenia”.

Według RPO, ten wniosek powinien zostać przez Trybunał Konstytucyjny skierowany do odrębnego rozpoznania, a następnie umorzony.

W ocenie RPO, wniosek powinien być przez TK umorzony, ponieważ:

• Prokurator Generalny we wniosku pominął kluczowy związek między prawem UE a problematyką niezależności sądów, nieusuwalności sędziów czy procedury dyscyplinarnej. Tymczasem Trybunał Sprawiedliwości UE wielokrotnie potwierdził, w wyrokach sprawie C-64/16 Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-284/16 Achmea, czy też C-216/18 LM(orzeczenie w sprawie Artura Celmera), że te zagadnienia są elementem prawa europejskiego – dlatego sądy mogą pytać TSUE o wykładnię prawa europejskiego w wyżej wymienionych kwestiach;
• Prokurator Generalny wydaje się nie rozumieć sposobu funkcjonowania prawa Unii Europejskiej, a w szczególności procedury pytań prejudycjalnych. Niedopuszczalne jest jakiekolwiek proceduralne ograniczanie możliwości kierowania pytań prejudycjalnych. Trybunał Sprawiedliwości w przypadku każdego złożonego pytania prejudycjalnego sam ocenia jego dopuszczalność. Nawet, jeśli polski TK orzekłby po linii Ziobry, to polskie sądy będą mogły zadawać pytania prejudycjalne do TSUE. TSUE będzie oceniać, czy te pytania są dopuszczalne;
• traktowanie wystąpień sądów krajowych jako potencjalne naruszenie Konstytucji RP  stanowi naruszenie prawa Unii;
• TSUE dokonuje ostatecznej i wiążącej wykładni art. 267, a sądy krajowe, w tym konstytucyjne, nie mogą dokonywać własnej, niezależnej od TSUE i wiążącej wykładni;
• orzekając w tej sprawie Trybunał Konstytucyjny w istocie będzie musiał dokonać wykładni art. 267 TFUE, co oznacza,  że sam będzie zobowiązany do zwrócenia się z pytaniem prejudycjalnym do TS UE, zgodnie z  treścią art. 267 ak. 3 TFUE.

Bodnar podaje więcej argumentów za umorzeniem zaskarżenia Ziobry przez Trybunał Konstytucyjny.

Zauważa, że:

• Trybunał Konstytucyjny już orzekł o zgodności z konstytucją art. 267 TFUE  – w orzeczeniu z 11 maja 2005 roku TK potwierdził zgodność z Konstytucją RP art. 234 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (będącego odpowiednikiem art. 267 TFUE sprzed zmian na mocy Traktatu z Lizbony). Żadne nowe okoliczności nie uzasadniają ponownej oceny zgodności art. 267 TFUE. Prokurator Generalny nie podał ich w swoim wniosku. Powtórne orzeczenie przez TK w sprawie art. 267 naruszałoby podstawową zasadę prawa – powagę rzeczy osądzonej (res iudicata).

• Jeśli Trybunał Konstytucyjny jednak orzeknie w tej sprawie – i to po linii Ziobry – to naruszy konstytucję. W ocenie Rzecznika ewentualne orzeczenie zgodne z wnioskiem Prokuratora Generalnego jest nie do pogodzenia z art. 9 Konstytucji (stanowi on, że Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego). Art. 9 Konstytucji ma bez wątpienia zastosowanie również do tych umów międzynarodowych, na których mocy doszło do przekazania niektórych kompetencji organów krajowych w odniesieniu do niektórych spraw na rzecz organizacji lub organu międzynarodowego (art. 90 Konstytucji).

Przeczytaj też: Co zrobił Sąd Najwyższy i czy miał do tego prawo? Wyjaśniamy w 9 punktach

Pismo RPO do TK jest dostępne na stronie Rzecznika. Informację wydaną przez Biuro RPO publikowaliśmy na stronie Archiwum Osiatyńskiego:

Przeczytaj: RPO do TK: umorzyć sprawę pytań prejudycjalnych. Polska przestrzega prawa międzynarodowego