Izba Dyscyplinarna nie odpowiada wymogom sądu ustanowionego ustawą – orzekł Europejski Trybunał Praw Człowieka w sprawie Reczkowicz przeciwko Polsce, dotyczącej statusu osób mianowanych do Izby 

Uznał także, ze Krajowa Rada Sądownictwa nie gwarantuje wystarczającej niezależności 

W świetle wcześniejszych orzeczeń ETPC i TSUE wyrok ten jest kolejnym sygnałem wskazującym na potrzebę pilnej i gruntownej naprawy elementów polskiego systemu sądowego 

Sprawa została zainicjowana skargą indywidualną wniesioną w 2019 r. przez adwokatkę, której sprawę rozpatrywała Izba Dyscyplinarna SN (skarga nr 43447/19). Stroną postępowania przed ETPC był także RPO, który przekazał opinię „przyjaciela sądu” (łac. amicus curiae).. 

22 lipca 2021 r. Trybunał w Strasburgu jednogłośnie uznał naruszenie art. 6 Konwencji praw człowieka i podstawowych wolności – wskutek niezapewnienia skarżącej prawa do rzetelnego procesu przed sądem ustanowionym zgodnie z prawem. 

Do oceny naruszenia Konwencji ETPC zastosował trójstopniowy test przyjęty w wyroku z 1 grudnia 2020 r. w sprawie Ástráðsson przeciwko Islandii. Badał zatem, czy naruszenie prawa krajowego było oczywiste; czy dotyczyło normy o podstawowym znaczeniu dla procedury mianowania sędziów: czy naruszenie mogło być skutecznie ocenione i naprawione przez sąd krajowy. 

W kontekście procesu nominacyjnego ETPC potwierdził, że KRS nie zapewnia wystarczających gwarancji niezależności od władzy ustawodawczej i wykonawczej. W ocenie Trybunału władze polityczne wywierały nadmierny wpływ na procedurę mianowania sędziów i mogły bezpośrednio lub pośrednio ingerować w to, kto zostanie powołany na stanowisko sędziego. 

Oceniając nieprawidłowości przy ustanowieniu i obsadzeniu Izby Dyscyplinarnej, ETPC przesądził, że niweczą one legitymację Izby w sposób pozbawiający ją atrybutów sądu. Uznał także, że automatycznie niweczy to wymogi niezależności i bezstronności i nie wymaga dalszej analizy. 

Konkluzje ETPC – skoro są oparte na obiektywnych okolicznościach procesu powołania sędziów – mogą mieć przełożenie również na Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN oraz innych sędziów powołanych w procedurze ukształtowanej w 2018 r. 

To kolejny wyrok ETPC dotyczący zmian w polskim systemie sądowym z ostatnich lat. W wyroku Xero Flor (7 maja 2021 r.)  uznał, że udział w składzie orzekającym Trybunału Konstytucyjnego osoby powołanej na miejsce, które nie było wakatem, narusza Konwencję. Podobnie, w wyroku Broda i Bojara (19 czerwca 2021 r.), ETPC uznał za naruszenie Konwencji arbitralne zwolnienie wiceprezesów sadów z pełnionych funkcji przed upływem kadencji.