„Komisja przeprowadziła dogłębną analizę odpowiedzi udzielonej przez władze polskie na wezwanie do usunięcia uchybienia przesłane przez Komisję 2 lipca 2018 roku w ustawie o Sądzie Najwyższym.

Odpowiedź władz Polski nie rozwiała wątpliwości prawnych Komisji” – głosi komunikat z 14 sierpnia.

Komisja nadal kwestionuje wymuszenie przejścia w stan spoczynku 27 sędziów, w tym zwłaszcza sprzeczne z Konstytucją RP skrócenie kadencji Pierwszej Prezes SN, a także arbitralność decyzji prezydenta o przedłużaniu mandatu sędziom. Konsultacje z nową KRS nie stanowią tu zabezpieczenia, bo została ona powołana „z pogwałceniem europejskich standardów niezależności sądów”.

Dlatego Komisja wydała tzw. uzasadnioną opinię. Oznacza to przejście do kolejnego etapu postępowania w sprawie uchybienia przez Polskę zobowiązaniom państwa członkowskiego UE. Możliwość prowadzenia takiego postępowania daje art. 258 Traktatu o Funkcjonowaniu UE.

W „uzasadnionej opinii”, Komisja podtrzymuje stanowisko, że polska ustawa o Sądzie Najwyższym jest niezgodna z prawem UE, ponieważ narusza zasadę niezależności sądownictwa, w tym zasadę nieusuwalności sędziów.

W ocenie Komisji, Polska nie wypełnia przez to swoich zobowiązań wynikających z

• art. 19 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej (zasada skutecznej ochrony sądowej, w której według Trybunału Sprawiedliwości mieści się zasada niezawisłości sędziowskiej) oraz
•  art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu).

Trybunał Sprawiedliwości UE w marcu 2018 roku potwierdził, że jest kompetentny do odpowiedzi na tak postawione zarzuty. Luksemburski Trybunał orzekł, że jeżeli sądy krajowe mogą mieć styczność z wykładnią lub stosowaniem prawa unijnego, to ustawodawstwo krajowe powinno gwarantować tym sądom niezawisłość zgodną ze standardem skutecznej ochrony sądowej.

O krok od ścieżki sądowej

Polska ustawa o Sądzie Najwyższym była przedmiotem dyskusji w ramach „dialogu na rzecz praworządności”, prowadzonego między Komisją a polskimi władzami od grudnia 2017 roku. Ta polityczna ścieżka rozwiązywania konfliktu w UE, w której kluczowe decyzje zapadają w Radzie Europejskiej przy jednomyślności państw członkowskich, nie przyniosła jednak satysfakcjonujących Komisję wyników.

Dlatego 2 lipca 2018 roku Komisja Europejska podjęła pierwszy krok, by wejść z Polską na ścieżkę sądową – czyli skierować ustawę o Sądzie Najwyższym do luksemburskiego Trybunału Sprawiedliwości. Komisja wcześniej korzystała skutecznie z tej samej procedury blokując wycinkę Puszczy Białowieskiej.

Polski rząd ma teraz miesiąc na zastosowanie się do zaleceń KE dotyczących ustawy o Sądzie Najwyższym.

Jeśli tego nie zrobi, Komisja we wrześniu 2018 roku może skierować sprawę do Trybunału Sprawiedliwości UE.

• Komisja może wnieść o to, żeby Trybunał orzekał w tej sprawie w przyśpieszonej procedurze – powinien wtedy wydać orzeczenie w ciągu sześciu miesięcy, czyli w lutym lub marcu 2019 roku (w zwykłej procedurze wydanie orzeczenia może zająć Trybunałowi nawet dwa lata).
• Komisja może też wnioskować do Trybunału o zawieszenie stosowania ustawy o SN – tych przepisów, które powodowały przejście w stan spoczynku sędziów Sądu Najwyższego (art. 37, 39 i 111). Na „opróżnione” przez tych 14 sędziów miejsca w izbie cywilnej i karnej nie będzie można powoływać nowych sędziów. Nie wpłynęłoby to jednak na zawieszenie całej procedury naboru do SN. Znowelizowana ustawa zwiększa ilość miejsc w Sądzie Najwyższym, wprowadza nowe Izby: Spraw Publicznych i Dyscyplinarną, w której są stanowiska do obsadzenia.
• Kierując sprawę do Trybunału, Komisja najprawdopodobniej postawi Polsce zarzut łamania tych samych artykułów, co w wydanej dziś uzasadnionej opinii (czyli art. 19.1. TUE  w połączeniu z art. 47 Karty Praw Podstawowych).
• Jeśli Komisja postawi Polsce zarzut łamania dokładnie tych artykułów, a Trybunał się z nią zgodzi, to Polska będzie musiała wykonać orzeczenie Trybunału.

W takim wypadku Polska będzie musiała „uzdrowić” sytuację, którą spowodowały art. 37, 39 i 111 ustawy o SN. Rozwiązaniem będzie np. wprowadzenie ustawy w sprawie uchylenia skutków prawnych tych atrtykułów.

• Jeśli taka ustawa zostanie uchwalona, to będzie oznaczać, że 14 sędziów SN nie przeszło w stan spoczynku.

Orzeczenia Trybunału są wiążące i państwa członkowskie są zobowiązane się do nich zastosować. Jeśli Polska tego nie zrobi, Trybunał Sprawiedliwości może nałożyć na nasz kraj kary finansowe.

Dr Agnieszka Frąckiewicz-Adamska tłumaczyła tę kwestię w Archiwum Osiatyńskiego:

„Państwa mają obowiązek wykonania wyroku Trybunału (zgodnie z art. 260 ust. 1 Traktatu o UE), a niedopełnienie tego obowiązku może skutkować poważnymi sankcjami finansowymi. W razie niewykonywania wyroku Komisja musi przeprowadzić przeciwko państwu ponowne postępowanie, którego przedmiotem jest niewykonanie wyroku.

Konieczność przeprowadzenia drugiej procedury zdarza się rzadko. W praktyce większość państw wykonuje wyrok Trybunału – dostosowuje swoje prawodawstwo do prawa Unii.”

Sąd Najwyższy już się zwrócił do Trybunału Sprawiedliwości

Podobne wątpliwości wobec ustawy o SN ma sam Sąd Najwyższy.  Dlatego 2 sierpnia 2018 także Sąd Najwyższy zdecydował się wejść na „luksemburską ścieżkę” i skierował do Trybunału Sprawiedliwości UE pięć tzw. pytań prejudycjalnych. Wszystkie dotyczą kwestii przechodzenia w stan spoczynku sędziów powyżej 65. roku życia.

Jak wyjaśnialiśmy, sądy krajowe często zadają pytanie prejudycjalne, kiedy pojawi się wątpliwość, co do zgodności prawa krajowego z prawem unijnym.

Do czasu wydania przez Trybunał Sprawiedliwości orzeczenia, KRS i prezydent Duda nie powinni podejmować czynności wobec sędziów SN, którzy ukończyli 65. rok życia i wyrazili wolę dalszego orzekania, np. KRS nie powinna opiniować złożonych przez nich podań.

W odpowiedzi na ruch Sądu Najwyższego, Kancelaria Prezydenta wydała jednak stanowisko, w którym zarzuca SN działanie bez umocowania w prawie, a sam prezydent i politycy PiS twierdzą, że Sąd Najwyższy nie ma prawa „zawieszać ustawy”. Rzecz w tym, że decyzja SN nie oznacza zawieszenia całej ustawy a jedynie wstrzymanie jej działania wobec grupy sędziów w wieku 65 plus, a to nie jest to samo.

Tekst opracowały: Anna Wójcik i Monika Prończuk

Zobacz cały komunikat Komisji Europejskiej