PILNE. Sąd Najwyższy: sędziowie powołani z udziałem neo-KRS nie powinni orzekać

Udostępnij

współzałożycielka Archiwum Osiatyńskiego i The Rule of Law in Poland, doktor nauk prawnych, badaczka w Polskiej Akademii Nauk, afiliowana przy…

Więcej

Sąd Najwyższy: można wzruszać orzeczenia wydane po 23 stycznia 2020 przez sędziów SN i sądów powszechnych wybranych z udziałem nowej KRS, a także wydane wcześniej i po tym terminie orzeczenia Izby Dyscyplinarnej SN. Uchwała trzech połączonych izb ma moc zasady prawnej, wiąże wszystkie izby SN, w tym Dyscyplinarną i Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych



Trzy izby Sądu Najwyższego uznały, że obecna KRS, ze względu na sposób, w jaki została powołana, nie zapewnia, że osoba powołana z jej rekomendacji przez Prezydenta na urząd sędziego, prawidłowo obsadzi skład sądu.

 

SN orzekł, że zawsze wadliwe są składy Sądu Najwyższego, w których zasiadają osoby powołane na wniosek obecnej KRS.

 

A także, że weryfikacji mogą podlegać składy sądów powszechnych i wojskowych, w których zasiadają osoby powołane na wniosek obecnej KRS. W przypadku tych sądów, należy ocenić, czy w konkretnych okolicznościach nie doszło do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

 

Uchwała składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r.

 

Sąd Najwyższy w składzie połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych po rozpoznaniu na posiedzeniu w dniu dzisiejszym sprawy z wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2020 r. o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa występującej w orzecznictwie Sądu Najwyższego podjął uchwałę:

 

1. Nienależyta obsada sądu w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. albo sprzeczność składu sądu z przepisami prawa w rozumieniu art. 379 pkt 4 k.p.c. zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na urząd sędziego Sądu Najwyższego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 3).

 

2. Nienależyta obsada sądu w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. albo sprzeczność składu sądu z przepisami prawa w rozumieniu art. 379 pkt 4 k.p.c. zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na urząd sędziego w sądzie powszechnym albo wojskowym na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 3), jeżeli wadliwość procesu powoływania prowadzi, w konkretnych okolicznościach, do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

 

3. Wykładnia art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k. oraz art. 379 pkt 4 k.p.c. przyjęta w punktach 1 i 2 niniejszej uchwały nie ma zastosowania do orzeczeń wydanych przez sądy przed dniem jej podjęcia oraz do orzeczeń, które zostaną wydane w toczących się w tym dniu postępowaniach na podstawie Kodeksu postępowania karnego przed danym składem sądu.

 

4. Punkt 1 niniejszej uchwały ma zastosowanie do orzeczeń wydanych z udziałem sędziów Izby Dyscyplinarnej utworzonej w Sądzie Najwyższym na podstawie ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2018 r., poz. 5 ze zm.) bez względu na datę wydania tych orzeczeń.

 

Źródło: Sąd Najwyższy

 

Salomonowa uchwała

 

Uchwała Sądu Najwyższego jest salomonowa. Żeby zapobiec chaosowi prawnemu, SN uchwalił, że wzruszalne będą tylko orzeczenia sądów, które zostaną wydane po ogłoszeniu uchwały, czyli po 23 stycznia 2020 przez sądy, w których składach zasiadają sędziowie wybrani przez nową KRS.

 

Wzruszalne będą jednak orzeczenia Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego wydane zarówno przed uchwałą SN, jak i po niej.

 

To wyraz niezwykłej troski o dobro obywateli o ochronę ich praw, a także poszanowanie podstawowych zasad porządku prawnego Rzeczpospolitej, takich jak zasada pewności prawa i zaufania do organów państwa.

 

Do tej pory obywatele jako strony uczestniczyli w postępowaniach zakładając, że sąd, który rozstrzyga ich sprawę, jest dobrze obsadzony. Teraz, po uchwale mającej moc zasady prawnej, będą wiedzieć, że ich sprawę rozsądza sąd, co do której powołania ma wątpliwości SN.

 

Uchwała trzech izb SN wiąże wszystkie izby SN. Zawarta w niej interpretacja ma też istotne znaczenie dla sądów powszechnych.

 

Jak wyjaśniał sędzia sprawozdawca Włodzimierz Wróbel, zwracając się bezpośrednio do obywateli już po ogłoszeniu uzasadnienia uchwały:

 

„O co chodzi w tej uchwale? Żeby na przyszłość, od dzisiejszego dnia, kiedy dojdzie do wydania orzeczenia sądowego, istniał mechanizm sprawdzenia, czy to orzeczenie może zapaść w takich warunkach, żeby było sprawiedliwe. Sąd mogą być lepsze, gorsze, mądrzejsze, mniej lub bardziej sprawne. Ale w momencie, kiedy przestają być sądami niezależnymi, bezstronnymi – to nie wiadomo, po co są.”

 

Rzecznik Prasowy SN sędzia Michał Laskowski wyjaśniał, że uchwała SN nie podważa statusu żadnego sędziego. Oznacza to, że sędziowie izb Dyscyplinarnej oraz  Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN nadal są sędziami – pobierają pensje i – co ważne – mogą uczestniczyć w wyborach Pierwszego Prezesa SN. Kadencja obecnej Pierwszej Prezes SN prof. Małgorzaty Gersdorf upływa w marcu.

 

Ministerstwo Sprawiedliwości natychmiast po wydaniu przez SN uchwały opublikowało oświadczenie, w którym uznaje ją za… nieważną:

 

„Uchwała z mocy prawa jest nieważna. Została wydana z rażącym naruszeniem prawa. Narusza art. 179, art. 180 ust.1 oraz art. 10 Konstytucji RP. Wbrew obowiązującym przepisom ustawowym Sąd Najwyższy podjął uchwałę w postępowaniu w sprawie podważenia statusu sędziów powołanych z udziałem obecnej Krajowej Rady Sądownictwa” – czytamy w komunikacie MS.

 

Oświadczenie Ministerstwa Sprawiedliwości w sprawie uchwały Sądu Najwyższego

 

Uchwała z mocy prawa jest nieważna. Została wydana z rażącym naruszeniem prawa. Narusza art. 179, art. 180 ust.1 oraz art. 10 Konstytucji RP. Wbrew obowiązującym przepisom ustawowym Sąd Najwyższy podjął uchwałę w postępowaniu w sprawie podważenia statusu sędziów powołanych z udziałem obecnej Krajowej Rady Sądownictwa.

 

Postępowanie to uległo zawieszeniu z mocy prawa 22 stycznia 2020 r. z chwilą wszczęcia przed Trybunałem Konstytucyjnym sporu kompetencyjnego między SN a Sejmem i Prezydentem RP. Do czasu orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny nie wolno podejmować działań w tej sprawie. Uchwała SN jest więc z mocy prawa nieważna.

 

Zgodnie z Ustawą o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym  wszczęcie sporu kompetencyjnego powoduje zawieszenie z mocy prawa postępowania przed Sądem Najwyższym. Wszystkie czynności Sądu w okresie zawieszenia są nieważne. Do czasu  orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny nie można podejmować żadnych działań w sprawie. Strona sporu nie może sama oceniać, czy do sporu doszło.  Konstytucja przyznała to uprawnienie jedynie Trybunałowi Konstytucyjnemu.

 

Istota sporu polega na tym, że żaden Sąd nie może badać, a tym bardziej kwestionować nominacji sędziowskich, ani ustaw regulujących statusu sędziów i sposobu  wyboru kandydatów. Sąd Najwyższy nie może zatem wkraczać w kompetencje Krajowej Rady Sądownictwa, Prezydenta RP ani Sejmu, a idąc dalej, nawet Trybunału Konstytucyjnego, który sprawą KRS się już zajmował i uznał aktualne brzmienie ustawy za zgodne z konstytucją.

 

Postępowanie przed SN należało zawiesić także dlatego, że przed TK rozpoznawana jest sprawa dotycząca przepisu kodeksu postępowania cywilnego, którego dotyczy ta uchwała (tj. art. 379 pkt 4 kpc).

 

Uchwała składu trzech izb Sądu Najwyższego jako niezgodna z prawem nie wywołuje skutków prawnych.  SN nie jest uprawniony do badania i oceny, czy udział w składzie sędziego sądu powszechnego, wojskowego lub Sądu Najwyższego, powołanego na stanowisko sędziego przez prezydenta RP na wniosek KRS po 2018 r., powoduje nieważność postępowania. Żaden organ, także sądowy, nie może bowiem kwestionować powołania i inwestytury sędziego.

 

Ponadto po wejściu w życie ustawy z 20 grudnia 2019 roku ustawy gwarantującej konstytucyjny porządek w wymiarze sprawiedliwości i usprawniającej pracę sądów, uchwała SN tym bardziej stanie się bezprzedmiotowa. Nowa ustawa usuwa bowiem pojawiające od niedawna wątpliwości dotyczące możliwości kwestionowania statusu sędziów powołanych przez Prezydenta RP.  Stwierdza niedopuszczalność takich czynności, zgodnie z orzecznictwem Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Trybunału Konstytucyjnego.

 

Biuro Komunikacji i Promocji
Ministerstwo Sprawiedliwości

 

Źródło: strona Ministerstwa Sprawiedliwości.

 

SN podjął herkulesowy wysiłek

 

W czwartek 23 stycznia 2020 po godzinie 18.30 sędziowie połączonych izb Sądu Najwyższego – Izby Karnej, Cywilnej i Pracy – ogłosili uchwałę po rozpoznaniu na posiedzeniu  sprawy z wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2020 r. o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa występującej w orzecznictwie Sądu Najwyższego.

 

Przewodniczącą składu była Pierwsza Prezes SN Małgorzata Gersdorf, sędziami sprawozdawcami sędzia Marta Romańska i sędzia Włodzimierz Wróbel.

 

Uchwałę ogłaszali wszyscy sędziowie izb dopuszczeni do orzekania. Było ich aż 59. To pierwszy taki przypadek po 1989 roku.

 

Uchwała SN ma za zadanie przeciąć rozbieżności orzecznicze w Sądzie Najwyższym, które pojawiły się po wyroku TSUE z 19 listopada 2019 roku.

 

Połączone izby SN odpowiadały na pytanie zadane 15 stycznia przez Pierwszą Prezes Małgorzatę Gersdorf.

 

Sprowadzało się ono do tego, czy można wzruszać orzeczenia sądów powołując się na fakt, że w składzie orzekającym znajdowali się sędziowie powołani na wniosek nowej KRS.

 

SN stwierdził, że składy sądów, w których zasiadają sędziowie powołani z udziałem nowej KRS, są nieprawidłowe albo mogą okazać się nieprawidłowe.

 

Według SN, umocowanie takich sądów można weryfikować na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego oraz kodeksu postępowania karnego, mówiących o nienależytej obsadzie sądu (art. 439 § 1 pkt 2 k.p.k.), osobie nieuprawnionej do orzekania (art. 439 § 1 pkt 1 k.p.k.) oraz składzie sądu sprzecznym z przepisami prawa (art. 379 pkt 4 k.p.c.).

 

Dotyczy to tylko orzeczeń wydanych przez takie „źle urodzone sądy” po wydaniu uchwały przez SN, czyli po 23 stycznia 2020 roku.

 

Skład Sądu Najwyższego, w którym orzekają tacy sędziowie, będzie zawsze mógł być podważany na podstawie wymienionych przepisów kpc i kpk, ponieważ jest to tzw. sąd ostatniego słowa. Jak podkreślał również rzecznik SN – osoby, które KRS rekomendował na stanowiska sędziowskie często nie byli wcześniej w ogóle sędziami.

 

Sytuacja sądów powszechnych jest odmienna. By zakwestionować obsadę takiego sądu po 23 stycznia należy nie tylko powołać się na przepisy kpc i kpk, ale także wykazać, że w tej konkretnej sprawie mogło dojść do naruszenia standardów niezawisłości i niezależności. Skąd ta różnica?

 

KRS opiniował często osoby, które na przykład awansowały z sądu rejonowego do okręgowego, czy do apelacyjnego. Takie osoby były wcześniej opiniowane też przez zgromadzenia sądów. SN uznał niejako, że nie jest winą sędziów, że akurat trafili w swojej ścieżce zawodowej na czas, gdy KRS jest upolityczniona i zależna od władz. Taka „weryfikacja” sędziów odbywać się powinna na wniosek stron postępowań.

 

Jeszcze inaczej wygląda sytuacja Izby Dyscyplinarnej SN. Ponieważ izba ta nie jest sądem w rozumieniu prawa krajowego i unijnego (wyrok TSUE z 19 listopada 2019 , wyrok Izby Pracy SN z 5 grudnia 2019) orzeczenia przez nią wydane są wzruszalne również przed datą 23 stycznia 2020.

 

„Sąd pokazuje jak okiełznać chaos”

 

Sędzia sprawozdawca Włodzimierz Wróbel wyjaśnił praktyczne znaczenie uchwały z punktu widzenia obywateli.

 

„O co chodzi w tej uchwale? O to, żeby na przyszłość od dzisiejszego dnia, kiedy dojdzie do wydania orzeczenia będzie istniał mechanizm, żeby sprawdzić, czy takie orzeczenie było sprawiedliwe.

 

Sądy mogą być lepsze, gorsze, bardziej sprawne, ale kiedy przestają być niezależne, to przestają być sądami. To, co dzieje się w Polsce od kilku lat doprowadziło do chaosu i niepewności. Niepewności tego, czy sądy mogą w ogóle orzekać niesprawiedliwe. To jest niepewność sędziów, obywateli, ale też innych krajów, które przestały ufać polskim sądom i nie chcą z nimi współpracować.

 

(…)

 

Ten chaos został wprowadzony przez te zmiany w sposobie powoływania, w zmianach dotyczących KRS. Ale też przede wszystkim całego otoczenia. My możemy tylko próbować kontrolować ten chaos. Sąd nie jest ustawodawcą. Jedyne, co możemy zrobić, to pokazać w procedurach jak ten chaos okiełznać. Pokazać przyciski, bezpieczniki, te wentyle bezpieczeństwa.

 

(…)

 

Nie chcemy żyć w kraju, gdzie będą sędziowie nasi i wasi. A te zmiany do tego prowadzą. Temu trzeba zapobiec. Sąd nie jest w stanie tego zrobić, może tylko dać obywatelom instrument, który mogą wykorzystać w sytuacji krytycznej”.

 

Spór kompetencyjny?

 

Prawo i Sprawiedliwość do ostatniej chwili próbowało zablokować dzisiejszą uchwałę SN. Marszałek Sejmu Elżbieta Witek uznała posiedzenie SN za próbę odebrania kompetencji Sejmowi i poprosiła TK o rozstrzygnięcie rzekomego „sporu kompetencyjnego”. Prezes TK Julia Przyłębska natychmiast wydała postanowienie o zawieszeniu posiedzenia SN.

 

SN najpierw 22 stycznia wydał oświadczenie mówiące, że posiedzenie się odbędzie zgodnie z planem, a 23 stycznia wysłał list do Julii Przyłębskiej, w którym stwierdza, że żaden spór kompetencyjny nie istnieje.

 

Koniec rozbieżności w SN

 

Uchwała SN miała za zadanie rozwiązać rozbieżność w orzekaniu, która pojawiła się w związku z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości UE z 19 listopada 2019 roku.

 

TSUE, odpowiadając na pytania prejudycjalne, polecił w nim Sądowi Najwyższemu, by samodzielnie ocenił, czy Izba Dyscyplinarna SN jest sądem, a nowa KRS to niezależny organ. W orzeczeniu Trybunału znalazły się szczegółowe wskazówki co do tego, jak dokonać takiego testu.

Izba Pracy, która zadała pytania, 5 grudnia w oparciu o kryteria Luksemburga wydała wyrokw którym stwierdzono, że ID nie jest sądem, a KRS nie jest niezależna. W orzeczeniu podkreślono, że wskazówki kontroli niezależności z wyroku TSUE wiążą wszystkie kraje, wszystkie sądy, wszystkie organy stosujące prawo. Nie tylko sądy pytające.

 

Ale już 8 stycznia 2020 uchwałę o przeciwnej treści wydał siedmioosobowy skład Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. W tej izbie zasiadają już wyłącznie sędziowie powołani przez nową KRS.

 

Izba stwierdziła, że badać niezależność KRS można tylko przy okazji rozpatrywania indywidualnych odwołań od jej uchwał i tylko do czasu powołania sędziego przez prezydenta. Po powołaniu droga ta się miała zamknąć. Co więcej, stwierdzenie przez sąd, że w jakimś konkretnym przypadku brak niezależności KRS miał wpływ na treść uchwały organu, miało nie rodzić żadnych dalszych konsekwencji dla jej umocowania prawnego.

 

W SN powstała więc rozbieżność orzecznicza, choć ze wskazaniem na rozwiązanie zawężające – uchwała IKN miała bowiem moc zasady prawnej. Pierwsza Prezes SN 15 stycznia zadała więc pytanie połączonym izbom SN, wyłączając z nich jednak Izbę Dyscyplinarną, Izbę Kontroli Nadzwyczajnej oraz sędziów „starych” izb powoływanych z udziałem neo-KRS.

 

Sytuacja jest napięta, bo jednocześnie:

 

 


 

Kwestie dotyczące praworządności w Polsce oraz w całej Unii Europejskiej będziemy dalej monitorować oraz wyjaśniać na łamach Archiwum Osiatyńskiego, a także – po angielsku – na stronie Rule of Law in Poland.

 

Podoba Ci się ten artykuł? Zapisz się na newsletter Archiwum Osiatyńskiego. W każdą środę dostaniesz wybór najważniejszych tekstów, a czasem również zaproszenia na wydarzenia.



Autor


współzałożycielka Archiwum Osiatyńskiego i The Rule of Law in Poland, doktor nauk prawnych, badaczka w Polskiej Akademii Nauk, afiliowana przy…


Więcej

Opublikowany

24 stycznia 2020






Inne artykuły tego autora

25.12.2023

Zmiana kursu. Polski rząd chce wykonywać orzeczenia europejskich trybunałów

14.12.2023

Niedopuszczalny, bezużyteczny, zbędny. Tak o wyroku Trybunału Konstytucyjnego mówią jego sędziowie

12.12.2023

Trybunał Konstytucyjny Przyłębskiej wydał wyrok w sprawie ustawy o Sądzie Najwyższym

11.09.2023

Tragedią polskiej polityki jest to, że nie potrafimy sensownie podzielić sceny politycznej [WYWIAD]

03.08.2023

Węgry mogą stracić 22 mld euro z funduszy spójności. A to nie koniec [analiza Archiwum Osiatyńskiego]

28.07.2023

Siła prawa Unii Europejskiej: innowacyjne rozwiązania i obszary wymagające poprawy w zakresie ochrony praworządności [Raport Archiwum Osiatyńskiego]

13.07.2023

TSUE: Sądy powinny odstąpić od stosowania uchwał Izby Dyscyplinarnej. Zwycięstwo Tulei i Gąciarka

07.06.2023

Pilne! Komisja Europejska zaczyna postępowanie w sprawie lex Tusk

05.06.2023

WAŻNE! TSUE: ustawa kagańcowa sprzeczna z prawem unijnym. Miliardy z KPO się oddalają

02.06.2023

Brak gwarancji praw obywatelskich w lex Tusk narusza Konstytucję i prawo UE

27.05.2023

Iustitia: Wiemy jak naprawić Krajową Radę Sądownictwa i sądy. To da się zrobić [MARKIEWICZ]

15.02.2023

Pilne! Komisja Europejska skarży Polskę do TSUE za Trybunał Konstytucyjny. Co to oznacza?

20.01.2023

Senat prosi Komisję Wenecką o opinię o ustawie o Sądzie Najwyższym. Game changer w sprawie KPO?

16.01.2023

Polska i Węgry już się nie wywiną? Unia Europejska coraz ostrzej broni praworządności [Debata]

05.01.2023

Julia Przyłębska nie ustępuje. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego chcą wyboru nowego prezesa

29.12.2022

Trybunał Konstytucyjny Przyłębskiej stał się elementem machiny niszczenia państwa prawnego

12.10.2022

Czym są pozwy SLAPP i jak z nimi walczyć [zapisz się na warsztat dla prawników]

06.10.2022

Słowenia wykonuje wyrok swojego TK. Legalizuje małżeństwa par tej samej płci i możliwość adopcji

29.08.2022

Cztery organizacje sędziowskie pozywają Radę UE za akceptację polskiego KPO

29.07.2022

Jak naprawić Trybunał Konstytucyjny? Sadurski: Usunięcie dublerów nie wystarczy, trzeba iść dalej



Wesprzyj nas!

Archiwum Osiatyńskiego powstaje dzięki obywatelom i obywatelkom gotowym bronić państwa prawa.


10 
20 
50 
100 
200