Jesteśmy krok bliżej pełnego uznania aktów urodzenia, w których wskazano jako rodziców dwie osoby tej samej płci.

10 października 2018 r. Naczelny Sąd Administracyjny uchylił wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie oraz decyzję Wojewody Małopolskiego i decyzję Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w Krakowie w sprawie transkrypcji, tj. przeniesienia do polskiego rejestru stanu cywilnego brytyjskiego aktu urodzenia czteroletniego chłopca, syna dwóch kobiet – obywatelek Polski. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie utrzymywał w mocy decyzje odmawiające skarżącej – mamie chłopca – zarejestrowania w Polsce urodzenia przez nią dziecka za granicą.

WSA w Krakowie argumentował – podobnie jak organy administracji, inne wojewódzkie sądy administracyjne w podobnych sprawach i do tej pory także Naczelny Sąd Administracyjny – że wpisanie w polskim rejestrze stanu cywilnego aktu urodzenia, w którym jako rodzice wskazane są dwie matki, stanowiłoby naruszenie „podstawowych zasad porządku prawnego”. Każdy zagraniczny akt urodzenia powinien być zdaniem WSA zgodny z polskim Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, który pojęcie rodziców odnosi wyłącznie do dwóch osób różnej płci. Co więcej, polski wzór aktu urodzenia nie odpowiada brytyjskiemu – w rubryce „ojciec” Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego byłby zatem zmuszony wskazać kobietę. Wreszcie WSA podkreślił, że zgodnie z Europejską Konwencją Praw Człowieka, państwom nadal wolno ograniczać dostęp do związków partnerskich i małżeńskich parom tej samej płci.

Do postępowania przyłączył się Rzecznik Praw Obywatelskich i Helsińska Fundacja Praw Człowieka z wnioskiem o zadanie przez NSA pytania prejudycjalnego do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczącego potencjalnego ograniczenia swobody przepływu małoletniego obywatela Polski, który życie rodzinne prowadzi obecnie z dwoma matkami w Wielkiej Brytanii.

Naczelny Sąd Administracyjny uchylił wyrok WSA w Krakowie. W uzasadnieniu ustnym przewodniczący składu wyjaśnił, że pomimo tego, że był także w składzie orzekającym wyroku zapadłego w podobnej sprawie w NSA w 2014 r. (II OSK 1298/13), zmienił zdanie. Zmienił się bowiem stan prawny – w 2014 r. transkrypcja zagranicznych aktów stanu cywilnego była fakultatywna. 1 marca 2015 r. weszła w życie nowa ustawa Prawo o aktach stanu cywilnego, która wprowadziła obowiązkową transkrypcję zagranicznego aktu stanu cywilnego w sytuacji, w której obywatel Polski stara się o numer PESEL, paszport albo dowód osobisty. Zadaniem NSA, skoro ustawodawca zdecydował o obowiązkowej transkrypcji, nie ma, w rozpatrywanej sprawie, mowy o sprzeczności z podstawowymi zasadami porządku prawnego. Sama sprzeczność przepisów prawa polskiego z prawem obcym nie jest uzasadnieniem zastosowania klauzuli porządku publicznego.

NSA uznał, że nie ma potrzeby zadawania pytania prejudycjalnego, gdyż o konieczności uznania zawartych za granicą związków jednopłciowych na potrzeby swobody przepływu rozstrzygnął już wyrok TSUE w sprawie Coman. NSA przyznał, że co prawda nie ma obowiązku rejestrowania w Polsce zawartych za granicą związków partnerskich i małżeńskich, ale istnieje obowiązek rejestrowania aktów urodzenia dzieci rodziców tej samej płci.

Odmowa transkrypcji wg NSA powoduje, że dziecko byłoby „wyjęte spod prawa” – z wiekiem kolejne obszary życia społecznego byłyby dla niego niedostępne. Istotna dla rozstrzygnięcia była zasada niedyskryminacji i zasada priorytetu dobra dziecka.

Co ten wyrok oznacza w praktyce? Brytyjski akt urodzenia małoletniego zostanie umiejscowiony w polskim rejestrze stanu cywilnego. Jako rodzice wskazane w nim zostaną dwie matki. Z polskim aktem urodzenia w ręku, będą one mogły złożyć wniosek o nr PESEL, dowód osobisty i paszport. W rejestrze ludności, w dokumentach tożsamości ich dziecka, obie wskazane będą jako matki.

To wyrok rewolucyjny – pierwszy, który prowadzi do uznania pewnych skutków aktów urodzenia, w których jako rodziców wskazano dwie osoby tej samej płci. NSA jeszcze w czerwcu 2018 r. wydał wyrok, w którym zasłaniając się ogólnikowo sformułowanymi zarzutami skargi kasacyjnej, uczynił innego czteroletniego chłopca urodzonego w Londynie de facto bezpaństwowcem, utrzymując w mocy wyrok WSA w Gliwicach odmawiający transkrypcji jego aktu urodzenia (II OSK 1808/16).

Trudno nie oprzeć się wrażeniu, że nie tylko zmiana stanu prawnego przyczyniła się do zmiany zdania przez przewodniczącego składu orzekającego. Zmiana stanu prawnego nie miała zresztą wpływu na sytuację skarżącej – co prawda transkrypcja zgodnie z poprzednią ustawą Prawo o aktach stanu cywilnego nie była obowiązkowa, ale wymóg przedłożenia polskiego aktu urodzenia w przypadku ubiegania się o polski paszport za granicą wynikał z rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o dokumentach paszportowych z 2010 r.

Uzasadnienie ustne wyroku z 2018 r. wskazuje, moim zdaniem na większą akceptację życia rodzinnego prowadzonego przez parę jednopłciową przez sędziów orzekających w sprawie.

Uzasadnienie ustne wyroku z 2018 r. wskazuje, moim zdaniem na większą akceptację życia rodzinnego prowadzonego przez parę jednopłciową przez sędziów orzekających w sprawie.

Przykładowo, pomimo tego, że w 2014 r. wprost wskazano w uzasadnieniu, że „państwom wciąż wolno ograniczać dostęp do związków małżeńskich parom osób tej samej płci”, w uzasadnieniu ustnym w 2018 r. przewodniczący składu wyjaśniał, że sprawa nie dotyczy uznania zawartego za granicą jednopłciowego związku partnerskiego czy małżeńskiego, ale praw dziecka.

W 2014 r. skład orzekający uznał, że brak transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia nie powoduje ograniczenia swobody przepływu osób, w 2018 r. – naruszenie swobody przepływu jest dla niego na tyle oczywiste, że nie decyduje się zadać pytania prejudycjalnego Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W 2014 r. NSA w uzasadnieniu o rodzinie tworzonej przez parę jednopłciową pisze w cudzysłowie, w 2018 r. – wydaje się, że tego nadużycia już nie popełni.