LIST OTWARTY ZARZĄDU OGÓLNOPOLSKIEGO STOWARZYSZENIA SĘDZIÓW SĄDÓW ADMINISTRACYJNYCH DO PREZESA NACZELNEGO SĄDU ADMINISTRACYJNEGO

SĘDZIEGO NSA JACKA CHLEBNEGO

Szanowny Panie Prezesie!

W ostatnim czasie zapadły kolejne ważne orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, dotyczące polskiego sądownictwa. W wyroku pilotażowym Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (Sekcja Pierwsza) z 23 listopada 2023 r. w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce (Skarga nr 50849/21) potwierdzono, wyrażane już we wcześniejszych orzeczeniach oraz wyrokach TSUE, stanowisko odnośnie do wadliwości powołania sędziów, które dokonane są na podstawie rekomendacji KRS, ustanowionej na mocy ustawy zmieniającej z 2017 r., jako organu, który nie zapewnia wystarczających gwarancji niezależności od władzy ustawodawczej lub wykonawczej. Na mocy ustawy zmieniającej z 2017 r., która pozbawiła sądownictwo prawa do wyboru sędziów-członków KRS – prawa przyznanego mu na mocy poprzedniej ustawy i uznanego przez standardy międzynarodowe – władza ustawodawcza i wykonawcza uzyskały decydujący wpływ na skład KRS.

Ustawa praktycznie usunęła nie tylko poprzedni system przedstawicielski, ale także gwarancje niezależności sądownictwa w tym zakresie. W efekcie umożliwiło to władzy wykonawczej i ustawodawczej bezpośrednią lub pośrednią ingerencję w procedurę powoływania sędziów, z której to możliwości władze te skorzystały. Trybunał uznał, że stwierdzone przez niego naruszenia prawa krajowego, wynikające z niezgodności z zasadą rządów prawa, zasadą podziału władzy i niezawisłości sądownictwa, z natury podważyły kwestionowaną procedurę powoływania sędziów. Procedura powoływania sędziów ujawniająca nadmierny wpływ władzy ustawodawczej i wykonawczej na sposób powoływania sędziów była per se niezgodna z art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz.U.1993.61.284) i jako taka stanowiła fundamentalną nieprawidłowość wpływającą negatywnie na cały proces i podważającą legitymację sądu złożonego z tak powołanych sędziów. Trybunał wskazał, że zgodnie z uzasadnieniem wyroku pilotażowego pozwane Państwo ma obowiązek wyeliminować źródło naruszenia na przyszłość i zapewnić zadośćuczynienie za przeszłe szkody poniesione nie tylko przez poszczególnych skarżących w pilotażowym przypadku, ale także przez wszystkich innych poszkodowanych tego samego rodzaju naruszeniem. Zamiarem jest, aby w ramach ogólnych środków wymaganych od pozwanego Państwa wszyscy obecni i potencjalni poszkodowani zostali włączeni w proces wykonania wyroku pilotażowego.

21 grudnia 2023 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-718/21 uznał wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Sąd Najwyższy – Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych postanowieniem z 20 października 2021 r. za niedopuszczalny.

W uzasadnieniu odwołał się do swoich wcześniejszych orzeczeń, dotyczących statusu Krajowej Rady Sądownictwa, której członków spośród sędziów wybrano na podstawie ustawy zmieniającej i w rezultacie stwierdził, że rozpatrywane łącznie wszystkie elementy zarówno systemowe, jak i dotyczące konkretnych okoliczności faktycznych, o których mowa w pkt 47–57 niniejszego wyroku z jednej strony i w pkt 62–76 tego wyroku z drugiej strony, które charakteryzowały powołanie do Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych trzech sędziów tworzących organ odsyłający w niniejszej sprawie, skutkują tym, że ten organ nie ma statusu niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy w rozumieniu art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE w związku z art. 47 akapit drugi Karty Praw Podstawowych. Tego rodzaju elementy mogą prowadzić do braku widocznych oznak niezawisłości lub bezstronności tych sędziów i tego organu, co mogłoby podważyć zaufanie, jakie sądownictwo powinno budzić w tych jednostkach w społeczeństwie demokratycznym i w państwie prawnym.

Ponadto 20 grudnia 2023 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę (druk nr 118,118a i 118b) w sprawie usunięcia skutków kryzysu konstytucyjnego w kontekście pozycji ustrojowej oraz funkcji Krajowej Rady Sądownictwa w demokratycznym państwie prawnym. Sejm, działając w celu przywrócenia Krajowej Radzie Sądownictwa zdolności do prawidłowej realizacji jej konstytucyjnych funkcji i zadań, doprowadzenia do stanu zgodnego z art. 187 ust. 1 pkt 2 Konstytucji RP, a także art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, oraz art. 2 i art. 19 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej, wykonując wyroki Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, stwierdził, że podjęte do tej pory uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie wyboru członków Krajowej Rady Sądownictwa zostały podjęte z rażącym naruszeniem Konstytucji RP (są to uchwały:z 6 marca 2018 r., opublikowana w „Monitorze Polskim” z dnia 12 marca 2018 r., poz. 276, z 20 maja 2021 r., opublikowana w „Monitorze Polskim” z dnia 27 maja 2021 r., poz. 497 i z 12 maja 2022 r., opublikowana w „Monitorze Polskim” z dnia 19 maja 2022 r., poz. 485).

Sejm stwierdził dalej, że skutkiem ich podjęcia było ukształtowanie składu Krajowej Rady Sądownictwa w sposób sprzeczny z Konstytucją RP, Traktatem o Unii Europejskiej oraz Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, a w konsekwencji utrata zdolności do realizacji przez Krajową Radę Sądownictwa jej konstytucyjnych funkcji i zadań, w tym w szczególności zdolności do stania na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wezwał członków Krajowej Rady Sądownictwa, wybranych do jej składu wbrew Konstytucji RP, do niezwłocznego zaprzestania działalności w Krajowej Radzie Sądownictwa, gdyż ta podważa porządek konstytucyjny Rzeczypospolitej Polskiej.

Powołane wyżej orzeczenia i uchwała Sejmu potwierdzają wadliwość ukształtowania Krajowej Rady Sądownictwa od 6 marca 2018 r. i jednoznacznie wskazują na wadliwość powołań na stanowiska sędziowskie i asesorskie na podstawie uchwał podjętych przez organ tylko z nazwy będący Krajową Radą Sądownictwa. Orzeczenia wydawane przez składy sędziowskie z udziałem sędziów powołanych w wyniku uchwał wadliwe ukształtowanej Krajowej Rady Sądownictwa mogą być zatem podważane przez strony z uwagi na udział w tych składach osób, które nie są sędziami. Strony tych postępowań mogą także szukać ochrony w Europejskim Trybunale Praw Człowieka, co może skutkować koniecznością wypłaty przez Państwo Polskie odszkodowań. Jest to bardzo prawdopodobne w odniesieniu do orzeczeń wydawanych przez Naczelny Sąd Administracyjny jako sąd ostatniej instancji.

Zaznaczyć należy, że każdy organ Państwa zobowiązany jest do wykonania orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. W tym ostatnim przypadku Trybunał wyznaczył Państwu Polskiemu określony czas na usunięcie nieprawidłowości systemowych dotyczących sądownictwa, ostatni z wydanych wyroków w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce jest bowiem wyrokiem pilotażowym.

Zarząd Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Sędziów Sądów Administracyjnych apeluje w związku z tym do Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, aby:

1) wycofał ogłoszenia na niezakończone konkursy na wolne stanowiska sędziowskie w wojewódzkich sądach administracyjnych i na stanowiska asesorów w tych sądach i nie ogłaszał nowych konkursów na zwalniane stanowiska do czasu przywrócenia prawidłowego, zgodnego z art.187 ust. 1 pkt 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej składu Krajowej Rady Sądownictwa;

2) rozważył zaniechanie powoływania do składów orzekających sędziów powołanych na to stanowisko na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, w składzie której zasiadali sędziowie wybrani na podstawie wymienionych wyżej uchwał Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 6 marca 2018 r., z 20 maja 2021 r. i z 12 maja 2022 r., a co najmniej podjął wszelkie możliwe działania, aby nie wyznaczano do składów orzekających wyżej wymienionych sędziów wraz z sędziami, których powołanie nie budzi wątpliwości i którzy w takim wypadku mogą mieć uzasadnione wątpliwości co do tego, czy orzekanie w takich składach nie narusza prawa do sądu;

3) wyłączył z losowania do składów sądu mających rozpoznać wniosek, o którym mowa w art. 5a ustawy z 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych (tekst jedn. Dz.U. z 2022r. poz. 2492) sędziów, o których mowa w punkcie drugim;

4) rozważył zaniechanie losowanie do składów sądu dyscyplinarnego sędziów, o których mowa w punkcie drugim.
Rozstrzyganie przez Krajową Radę Sądownictwa w wadliwie ukształtowanym składzie konkursów na wolne stanowiska sędziowskie i asesorskie przyczynia się nie tylko do zwiększenia liczby wadliwie powołanych sędziów, ale także pozostaje w sprzeczności z zasadą równości dostępu do służby cywilnej (art. 60 Konstytucji RP). Jest faktem powszechnie znanym, że wiele osób, spełniających warunki formalne, nie przystępuje do konkursów tylko z uwagi na sprzeczny z prawem skład Krajowej Rady Sądownictwa. Prezydium obecnie działającej Krajowej Rady Sądownictwa oświadczyło ponadto, że nie zamierza się zastosować do uchwały Sejmu z 20 grudnia 2023 r. i zaniechać działania w tym składzie.

Zwracamy uwagę, że wykonując wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Gudmundur Andri Ástrádsson przeciwko Islandii (skarga nr 26374/18) rząd Islandii podjął działania, w wyniku których sędziowie, którzy zostali powołani nieprawidłowo zaprzestali udziału w rozpoznawaniu spraw i nie byli członkami składów orzekających (jeden z nich do przejścia w stan spoczynku). Niewyznaczanie do składów orzekających NSA sędziów powołanych na wniosek wadliwie ukształtowanej KRS zapobiegłoby dalszym naruszeniom prawa do sądu oraz stanowiłoby wykonanie wyroków Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka poprzez zapobieżenie dalszemu naruszaniu prawa stron do sądu ustanowionego ustawą.

Rozpoznawanie wniosków o przeprowadzenie testów bezstronności i niezawisłości sędziego przez sędziów powołanych na wniosek wadliwie ukształtowanej Krajowej Rady Sądownictwa nasuwa ponadto uzasadnione wątpliwości co do bezstronności i niezawisłości tych osób w sprawach dotyczących innych osób znajdujących się w takiej samej sytuacji prawnej (wątpliwości, o których mowa w art. 19 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi; tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz.1634).