TRYBUNAŁ Sprawiedliwości Unii Europejskiej konsekwentnie uznaje za niedopuszczalne pytania zadawane przez neo-sędziów Sądu Najwyższego, ponieważ składy sędziowskie z ich udziałem nie spełniają wymogu niezależnego sądu w rozumieniu prawa UE. Dotyczy to zarówno Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, jak i Izby Cywilnej.

Po raz pierwszy TSUE orzekł tak w grudniu 2023 roku. Unijny trybunał zdecydował, że nie rozpatrzy pytania zadanego przez trzech tzw. neo-sędziów Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Izba ta została dodana do Sądu Najwyższego przez PiS. Składa się wyłącznie z sędziów powołanych wadliwie, z udziałem Krajowej Rady Sądownictwa, wybranej na zmienionych w 2017 roku zasadach.

TSUE potwierdził, że nie odpowie na pytanie zadane przez skład Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych w postanowieniach w innych sprawach wydanych 15 i 29 maja.

7 listopada TSUE rozwinął swoje orzecznictwo i po raz pierwszy uznał za niedopuszczalne pytanie zadane przez jednoosobowy skład Izby Cywilnej. Pytanie skierował Tomasz Szanciło.

Nie zawsze tak było. Jeszcze w marcu 2022 roku TSUE odpowiedział na pytania zadane przez jednoosobowy skład Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z udziałem Kamila Zaradkiewicza.

Jakie kryteria wziął pod uwagę unijny trybunał?

Procedura składania pytań prejudycjalnych jest jednym z podstawowych mechanizmów UE, zapewniającym dialog między sądami krajowymi a TSUE. Jej celem jest zagwarantowanie jednolitej interpretacji prawa UE we wszystkich państwach członkowskich.

Sędziowie mogą zwrócić się do TSUE o doprecyzowanie wykładni przepisów mających znaczenie dla danej sprawy. TSUE może jednak odpowiedzieć wyłącznie na pytania zadane przez organ uznany za sąd w rozumieniu prawa UE.

Oceniając, czy dany organ spełnia te wymogi, TSUE bierze pod uwagę całokształt okoliczności, takich jak:

• ustanowienie organu na podstawie ustawy,
• jego stały charakter,
• obowiązkowy charakter jego jurysdykcji,
• kontradyktoryjność postępowania,
• stosowanie przepisów prawa
• oraz niezawisłość.

W wyroku z 7 listopada TSUE przypomniał, że polski Sąd Najwyższy jako taki spełnia te wymogi. Jednak trzeba ocenić konkretny skład orzekający zadający pytanie, a przy dokonywaniu tej oceny bierze się okoliczności powołania sędziego.

TSUE zauważył, że siedmiu sędziów Izby Cywilnej, w tym Tomasz Szanciło, zostało powołanych w wyniku procedury identycznej z procedurą, która doprowadziła do powołania sędziów Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Czyli z udziałem Krajowej Rady Sądownictwa wybranej przez polityków. A także pomimo uchylenia przez Naczelny Sąd Administracyjny uchwał KRS w sprawie nominacji sędziowskich.

TSUE powołał się na swoje wcześniejsze orzecznictwo dotyczące Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Najwyższych oraz wskazał na wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Advance Pharma p. Polsce dotyczący neo-sędziów Izby Cywilnej.

TSUE podkreślił, że wady, którymi był dotknięty proces zakończony powołaniem sędziego Szanciło „są identyczne z wadami, którymi był dotknięty proces powołania sędziów Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Same w sobie są wystarczające, aby wzbudzić w przekonaniu jednostek uzasadnione i poważne wątpliwości co do niezawisłości i bezstronności tego sędziego, niezależnie od tego, że został powołany do izby, która nie posiada takich samych cech jak Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych.”

Procedurę prejudycjalną postanowili wykorzystać sędziowie powołani w wadliwej procedurze. Pytania Kamila Zaradkiewicza dotyczyły tego, czy skład sędziowski z udziałem sędziów po raz pierwszy powołanych za czasów komunistycznych tworzy niezawisły sąd w rozumieniu prawa UE.

TSUE odpowiedział, że sędziowie przeszli pozytywną weryfikację w demokratycznej Polsce i awansowali już przed legalną Krajową Radą Sądownictwa. Unijny trybunał podkreślił, że sąd odsyłający nie przedstawił żadnych dowodów, które mogłyby wzbudzić uzasadnione i poważne wątpliwości co do niezależności i bezstronności sędziego, którego dotyczyły pytania.

Zadanie takiego pytania miało jednak wydźwięk polityczny. Wpisywało się w historyczną narrację PiS, które próbowało usprawiedliwić swoje zmiany w sądownictwie koniecznością dokończenia dekomunizacji.

Neo-sędziowie nadal kierują pytania do TSUE

Po zmianie władzy neo-sędziowie dalej zadawali pytania do TSUE. Wyrok TSUE z grudnia 2023 roku, dotyczący niedopuszczalności pytań Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Najwyższych ich nie zniechęcił.

W październiku pytania do TSUE skierował Mariusz Załucki, wadliwie powołany do Sądu Najwyższego w 2022 roku. Zasiadający w Izbie Cywilnej Załucki kwestionuje niezawisłość sędziów Sądu Najwyższego Piotra Prusinowskiego oraz Małgorzaty Wąsek-Wiaderek.

Zapytał TSUE „czy sędzia publicznie popierający propozycje reformy prawa krajowego przygotowywane i prezentowane przez przedstawicieli władzy politycznej, dotyczące przyszłego uregulowania statusu sędziów powołanych z udziałem rady sądownictwa, której skład kwestionuje, a których efektem ma być usunięcie około trzech tysięcy sędziów ze stanowisk, na które zostali powołani w procedurze z udziałem tej rady, wbrew krajowej regulacji prawa konstytucyjnego, sam jest sędzią niezawisłym i bezstronnym w sprawie, w której ma ocenić status, o jakim dotychczas wielokrotnie publicznie lub orzeczniczo się wypowiadał”.

Chodzi o popieranie przez sędziów planów uregulowania statusu neo-sędziów, do czego Polskę zobowiązują m.in. wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.