„Międzynarodowa Komisja Prawników (ICJ*) jest zaalarmowana gwałtownie rozwijającym się kryzysem rządów prawa w Polsce. Jest oczywiste, że zasada podziału władz, niezależność sądów i obowiązek polskich sędziów do stania na straży praworządności są obecnie poważnie zagrożone. Podobnie wolność słowa i prawo sędziów do zrzeszania się. Ustawa ta jest próbą powstrzymania polskich sądów od obowiązku stania na straży niezależności trzeciej władzy – szczególnie w obliczu powtarzających się ataków władzy ustawodawczej i wykonawczej na niezależność sądów, jakie miały miejsce w ostatnich latach. Wzywamy Unię Europejską do natychmiastowego kontynuowania procedury z art. 7 TUE dotyczącego Polski z uwagi na poważne naruszenie prawa i podstawowych wartości Unii przez nowe ustawodawstwo”, pisze w oświadczeniu z 5 lutego ICJ – międzynarodowa organizacja zrzeszająca 60 wybitnych sędziów i prawników z całego świata i broniąca praw człowieka.

To reakcja na podpisanie przez Andrzeja Dudę ustawy kagańcowej, rozszerzającej katalog przewinień dyscyplinarnych sędziów.

Publikujemy całe oświadczenie ICJ*.

Międzynarodowa Komisja Prawników (ICJ), działające w jej ramach Centrum na rzecz Niezależności Sędziów i Prawników (CIJL), a także niżej podpisani komisarze i honorowi członkowie ICJ są zaalarmowani gwałtownie rozwijającym się kryzysem rządów prawa w Polsce.

Jest oczywiste, że zasada podziału władz, niezależność sądów i obowiązek polskich sędziów do stania na straży praworządności są obecnie poważnie zagrożone. Podobnie wolność słowa i prawo sędziów do zrzeszania się.

Podpisanie przez prezydenta Andrzeja Dudę nowelizacji ustaw sądowych oznacza, że sędziom zakazane będzie kwestionowanie legitymacji lub niezależności innych polskich sądów, nawet jeśli składałyby się one z osób wybranych w upolitycznionej procedurze naruszającej prawo unijne i międzynarodowe. Sędziowie będą narażać się na postępowania dyscyplinarne za podważanie skuteczności powołania innych sędziów.

Ustawa ta jest próbą powstrzymania polskich sądów od obowiązku stania na straży niezależności trzeciej władzy – szczególnie w obliczu powtarzających się ataków władzy ustawodawczej i wykonawczej na niezależność sądów, jakie miały miejsce w ostatnich latach.

Jest to wprost sprzeczne z nałożonym na sędziów obowiązkiem stosowania prawa Unii Europejskiej, wynikającym z unijnych traktatów – wobec czego może to prowadzić do naruszenia przez Polskę zobowiązań, jakie ciążą na niej z mocy prawa Unii. Podobnie dotyczyć to może obowiązków wynikających z prawa międzynarodowego, a dotyczących praw człowieka, gdyż od sędziów wymagać się będzie działania wbrew nałożonemu na nich zobowiązaniu do stania na straży prawa do rzetelnego procesu przed niezależnym i bezstronnym sądem.

Jak wskazała w swojej ostatniej opinii Komisja Wenecka, przyjęte zmiany w sposób oczywisty „zaprojektowane są w celu zatrzymania skutków” ostatnich orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości UE i polskiego Sądu Najwyższego, które to sądy poddały w wątpliwość ważność niedawnych powołań sędziowskich. Zmiany te, same w sobie, poważnie szkodzą praworządności w Polsce.

Rozwiązania te są kontynuacją zmian w prawie, na mocy których upolityczniono Krajową Radę Sądownictwa i przyznano władzy wykonawczej kontrolę nad procesem powoływania sędziów do Sądu Najwyższego, prezesów sądów czy innych sędziów. Nowa Izba Kontroli Nadzwyczajnej, wyposażona w znaczne kompetencje, podobnie jak Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego – obie powołane po ostatnich zmianach – jeszcze bardziej umocniły polityczną kontrolę nad wymiarem sprawiedliwości.

ICJ, w tym jej niżej podpisani komisarze i członkowie honorowi, wyrażają szacunek wobec trwającej stanowczej obrony praworządności przez zdecydowaną część polskiego sądownictwa. Było to widoczne m.in. w uchwale połączonych Izb Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r., w której uznano, że na skutek ostatnich powołań sędziowskich, polskie sądy nie są wystarczająco niezależne, aby można było mówić o ich prawidłowym obsadzeniu.

Ubolewamy nad reakcją prezydenta Andrzeja Dudy, który zasugerował, że sędziowie sprzeciwiający się ostatnim reformom w wymiarze sprawiedliwości działają w źle pojętym własnym interesie.

My, niżej podpisani, zapewniamy o naszej solidarności z polskimi sędziami – w szczególności z tymi, którzy spotykają się obecnie z nadużywanymi wobec nich postępowaniami dyscyplinarnymi lub karnymi za wypełnianie obowiązków sędziowskich w zgodzie z zasadą niezawisłości, czy też za korzystanie z wolności słowa, zrzeszania się lub zgromadzeń w celu obrony praworządności.

Przypominamy, że międzynarodowe ustawodawstwo dotyczące praw człowieka i standardy dotyczące sądów wymagają od wszystkich władz państwowych poszanowania niezależności sądownictwa. Co więcej, potwierdzają one prawo sędziów do wyrażania własnych poglądów i zrzeszania się, a także ich szczególnie istotną rolę w prowadzeniu debaty o systemie wymiaru sprawiedliwości i praworządności, w tym jako obrońców niezależności sądów.

Wzywamy społeczność międzynarodową do reakcji na kryzys rządów prawa w Polsce w sposób odpowiedni do jego powagi, zanim szkody wywołane w polskim systemie prawnym staną się jeszcze większe.

W szczególności, wzywamy Unię Europejską do natychmiastowego kontynuowania procedury z art. 7 TUE dotyczącego Polski z uwagi na poważne naruszenie prawa i podstawowych wartości Unii przez nowe ustawodawstwo – biorąc pod uwagę poprzednie zmiany i otwarty sprzeciw polskiego rządu wobec orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości UE i polskiego Sądu Najwyższego.

Podpisane przez komisarzy i honorowych członków Międzynarodowej Komisji Prawników:

1. Professor Robert K. Goldman, ICJ President
2. Justice Radmilla Dragicevic-Dicic, ICJ Vice-President
3. Dame Silvia Cartwright, member of the ICJ Executive Committee
4. Ms Hina Gilani, member of the ICJ Executive Committee and former UN Special Representative of the Secretary-General on Human Rights Defenders
5. Justice Azhar Cachalia
6. Professor Sarah H. Cleveland
7. Justice Martine Comte
8. Dato’ Param Cumaraswamy, former UN Special Rapporteur on the Independence of Judges and Lawyers
9. Professor Dalmo A. De Abreu Dallari
10. Mr Mazen Darwish
11. Dr Rajeev Dhavan
12. Professor Alfredo Etcheberry
13. Justice Elizabeth Evatt AC
14. Professor Jochen A. Frowein, member of the German Delegation for the Warsaw treaty 1970, former Director of the Max-Planck-Institute for International Law
15. Dr Gustavo Gallón Giraldo
16. Professor Jenny Goldschmidt
17. Professor Michelo Hansungule
18. Justice Moses Hungwe Chinheng
19. Justice Kalthoum Kennou
20. Justice Paul J.G. Kapteyn
21. Professor David Kretzmer (Hebrew University of Jerusalem)
22. Professor Kofi Kumado
23. Professor Kyong-Whan Ahn
24. Professor Cesar Rodrigo Landa Arroyo
25. Justice Ketil Lund
26. Justice Qinisile Mabuza
27. Justice José Antonio Martín Pallín
28. Professor Juan E. Méndez, former UN Special Rapporteur on Torture
29. Justice Egbert Myjer, former judge of the European Court of Human Rights
30. Justice John Lawrence O’Meally
31. Justice Fatsah Ouguergouz
32. Professor Bertrand Ramcharan
33. Justice Michèle Rivet, C.M., Ad.E.
34. Professor Victor Rodríguez Rescia, former Human  Rights Committee member; former Chair SPT
35. Professor Marco Sassoli
36. Mr Michael Sfard
37. Justice Kalyan Shrestha
38. Justice Marwan Tashani
39. Mr Wilder Tayler, former Vice-Chairperson of the UN Sub-Committee on the Prevention of Torture
40. Justice Philippe Texier
41. Justice Lillian Tibatemwa-Ekirikubinza
42. Professor Christian Tomuschat, Former member of the UN Human Rights Committee
43. Justice Stefan Trechsel, Former President of the European Commission of Human Rights
44. Professor Theo Van Boven, former UN Special Rapportuer on Torture and on the Rights to Reparation

*ICJ to międzynarodowa organizacja, której członkami jest 60 wybitnych sędziów i prawników z całego świata, która promuje i stoi na straży ochrony praw człowieka. ICJ, utworzona w 1952 r., ma na celu zapewnienie skutecznego wdrażania międzynarodowych standardów praw człowieka na świecie. Ponadto, ICJ działa na rzecz realizacji gwarancji niezależności sądownictwa i zawodów prawniczych. Od 2017 r., ICJ zajmuje krytyczne stanowisko w sprawie reform sądownictwa w Polsce, wskazując że reformy te są bezpośrednim zagrożeniem dla praworządności w Polsce. W swoich dotychczasowych oświadczeniach ICJ wskazywał, że działania władzy ustawodawczej podważające niezależność sądownictwa w Polsce są niezgodne z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski. ICJ podnosił, że tzw. reformy sądownictwa w Polsce przyznają władzy ustawodawczej i wykonawczej nadmierny wpływ na wymiar sprawiedliwości i coraz częściej wykazują głębokie lekceważenie dla praw człowieka i praworządności. ICJ domagał się, żeby polskie władze zaprzestały prowadzenia postępowań dyscyplinarnym przeciwko sędziom, którzy publicznie krytykują reformy sądownictwa, osłabiające niezależność sądownictwa w Polsce.

Kwestie dotyczące praworządności w Polsce oraz w całej Unii Europejskiej będziemy dalej monitorować oraz wyjaśniać na łamach Archiwum Osiatyńskiego, a także – po angielsku – na stronie Rule of Law in Poland.

Podoba Ci się ten artykuł? Zapisz się na newsletter Archiwum Osiatyńskiego. W każdą środę dostaniesz wybór najważniejszych tekstów, a czasem również zaproszenia na wydarzenia.