Europejski Trybunał Praw Człowieka zdecydował, że będzie rozpatrywał priorytetowo sprawy z Polski, dotyczące różnych elementów zmian w sądach przeprowadzonych za rządów Zjednoczonej Prawicy. Zakomunikował to w informacji prasowej wydanej 18 lutego.

ETPCz poinformował w niej również, że skargę sędziego Jana Grzędy przeciwko Polsce (skarga nr 43572/18) rozpatrzy nie „zwykła” izba, ale Wielka Izba w składzie 17 sędziów. Pomimo że sprzeciwiał się temu polski rząd.

Artykuł 30 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka mówi, że zrzeczenie się właściwości przez izbę ETPCz na rzecz Wielkiej Izby jest możliwe, jeśli:

• pojawia się poważne zagadnienie dotyczące interpretacji konwencji lub jej protokołów
• lub jeśli rozstrzygnięcie takiego zagadnienie może doprowadzić do sprzeczności z wyrokiem wydanym wcześniej przez ETPCz.

W wypadku sprawy Grzęda przeciwko Polsce mamy do czynienia z pierwszą z tych sytuacji.

ETPCz orzeknie o nowelizacji ustawy o KRS

Jan Grzęda jest sędzią Naczelnego Sądu Administracyjnego. Zasiadał w dawnej Krajowej Radzie Sądownictwa. Wniósł do ETPCz, że zakończenie jego kadencji przed upływem czterech lat na podstawie znowelizowanej przez PiS ustawy o KRS, narusza Europejską Konwencję Praw Człowieka. Skargę wniósł 4 września 2018 roku. Trybunał zakomunikował, że przyjął ją do rozpatrzenia po 10 miesiącach, w lipcu 2019 roku.

Podobną skargę dotyczącą przedterminowego przerwania kadencji w starej KRS złożył też sędzia Waldemar Żurek (Waldemar Żurek przeciwko Polsce, skarga nr 39650/18).

27 skarg z Polski

W ETPCz jest obecnie 27 skarg z Polski dotyczących różnych elementów zmian w sądownictwie. Trybunał na razie oficjalnie zakomunikował polskiemu rządowi, że przyjmuje do rozpatrzenia 17 z nich.

Dotyczą m.in.:

• przedterminowego zakończenia kadencji osób zasiadających w starej KRS (skargi Grzęda i Żurek),
• obsadzenia Trybunału Konstytucyjnego przez „dublera” Mariusza Muszyńskiego (Xero Flor spółka z o.o. przeciwko Polsce, skarga nr 4907/18),
• przedterminowego przerwania kadencji wiceprezesów Sądu Okręgowego w Kielcach (Mariusz Broda przeciwko Polsce, skarga nr 26691/18) i Alina Bojara przeciwko Polsce, skarga nr 27367/18),
• odmowy powołania sędziów przez prezydenta Kaczyńskiego i prezydenta Dudę (Joanna Sobczyńska przeciwko Polsce, skarga nr 62765/14) i 3 inne skargi: 62769/14, 62772/14, 11708/18),
• działania Izby Dyscyplinarnej oraz Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych w Sądzie Najwyższym (Joanna Reczkowicz i inni przeciwko Polsce, skarga nr 43447/19 i 49868/19, 57511/19),
• postępowań dyscyplinarnych wobec sędziego Igora Tulei (Tuleya przeciwko Polsce, skarga nr 21181/19),
• powołania sędziów Izby Cywilnej w Sądzie Najwyższym (Advance Pharma przeciwko Polsce, skarga nr 1469/20).

Co może orzec Trybunał

Europejski Trybunał Praw Człowieka rozstrzygnie, czy w tych sprawach Polska naruszyła Europejską Konwencję Praw Człowieka. Jeśli uzna, że tak było w istocie, może:

• zasądzić skarżącym odszkodowanie od Polski,
• orzec środki generalne, które mają zapobiec nowym naruszeniom podobnym do tych stwierdzonych orzeczeniem lub wyeliminowanie trwających naruszeń (na przykład poprzez zmianę przepisów prawa w danej kwestii),
• orzec środki indywidualne, dotyczące konkretnej sprawy (na przykład wznowienie zaskarżonych postępowań krajowych).

Wyroki ETPCz są ostateczne. Polska jako państwo-sygnatariusz Konwencji jest zobowiązana do ich wykonywania. Sprawozdaje z tego Komitetowi Ministrów Rady Europy.

Od wejścia w życie Konwencji i uznania jurysdykcji Trybunału przez Polskę w 1993 roku, ETPCz rozstrzygnął ponad 1600 spraw z Polski.

Jak pisał Rzecznik Praw Obywatelskich dr hab. Adam Bodnar w książce „Wykonywanie orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Polsce. Wymiar instytucjonalny”, w ciągu ostatnich trzech dekad w demokratyzujących się krajach Europy Środkowej i Wschodniej ETPCz stał się „jednym z najpoważniejszych instrumentów poszukiwania ochrony przed nadużyciami ze strony władzy, ale także równoczesnego kształtowania standardów dla nowych demokracji”.

Prezes ETPCz, sędzia Robert Spanó wielokrotnie publicznie zapewniał, że kwestie praworządności, w tym niezawisłości sędziowskiej, są przedmiotem szczególnej ochrony Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

W opublikowanym w styczniu 2021 artykule naukowym „Praworządność jako gwiazda polarna Europejskiej Konwencji Praw Człowieka: Trybunał strasburski i niezależność sądownictwa” prezes Spanó zapewniał, że ucieleśnianie zasady praworządności jest i pozostanie ważnym zadaniem ETPCz.

W ostatnich latach do ETPCz wpływają liczne skargi dotyczące niezawisłości sędziowskiej w Turcji, Polsce i na Węgrzech.