W pracy Trybunału Konstytucyjnego w 2016 i 2017 roku widać zasadniczą zmianę:

• do TK wpływa znacznie mniej spraw niż w poprzednich latach, a zarazem
• spada liczba wydawanych orzeczeń, postanowień i rozpatrzonych wniosków.

Szczególnie symptomatyczne jest zmniejszenie – ponad sześciokrotne w porównaniu z 2015 rokiem – liczby wniosków do TK kierowanych przez sądy powszechne, które chcą się upewnić, czy przepisy prawa, które stosują są zgodne z Konstytucją.

Podsumowanie pracy TK w latach 2014-2017 opracował Zespół Ekspertów Prawnych przy Fundacji im. Stefana Batorego. Dla Archiwum Osiatyńskiego wyniki raportu komentuje dr hab. Monika Florczak-Wątor.

Monika Florczak-Wątor:

Rok 2017 był jednym z najgorszych od 1997 roku, od kiedy TK działa pod rządami obecnej Konstytucji. Mniej spraw wpłynęło jedynie w 1998 i 1999 roku, ale wówczas skarga konstytucyjna i pytanie prawne były nowymi instytucjami, których prawnicy dopiero się uczyli.

Potem liczba spraw systematycznie wzrastała, aż do 530 w 2014 roku i  623 w 2015. Za rządów PiS spadła jednak aż do 282 w 2017 roku. Symptomatyczny jest zwłaszcza spadek zaufania sądów do Trybunału. W 2015 roku sądy skierowały do TK 135 pytań, a w 2017 – już tylko 21.

Takie są skutki coraz mniejszego zaufania do instytucji, która do niedawna cieszyła się dużym autorytetem w kraju i za granicą.

Obecnie Trybunał orzeka rzadko, na rozstrzygnięcie sprawy czeka się długo, a co więcej zawsze istnieje ryzyko, że wydane w końcu orzeczenie będzie dotknięte wadą prawną, bo w składzie orzekającym pojawi się osoba nieuprawniona do orzekania.

Dodatkowo Trybunałem kieruje osoba powołana na stanowisko Prezesa TK z naruszeniem Konstytucji i ustawy, a sam Trybunał wyraźnie podporządkowany jest obecnej władzy. Zamiast tę władzę kontrolować, TK zaczął z nią współpracować.

Trybunał priorytetowo rozpatruje wnioski składane przez polityków obozu rządzącego.

TK orzeka tak, jak politycy PiS oczekują i w takim czasie, jakiego wymagają.

W sprawach ważnych dla obecnej większości parlamentarnej orzekają wyłącznie lub niemal wyłącznie osoby wybrane przez tę większość. Taki właśnie skład Trybunału wyznaczono do rozpatrzenia spraw:

• zgromadzeń cyklicznych,
• dopuszczalności badania przez sąd prawidłowości powołania Prezesa TK,
• inwigilacji obywateli przez służby specjalne czy
• kontrowersyjnej nowelizacji ustawy o IPN.

Istnieją zatem duże wątpliwości, czy Trybunał jest organem odrębnym i niezależnym od innych władz, tak jak tego wymaga art. 173 Konstytucji. Trudno się dziwić, że coraz mniej osób wierzy, że Trybunał jest w stanie w rzetelnie i obiektywnie rozstrzygnąć problemy konstytucyjności przepisów prawa.

Drastycznym przykładem jest decyzja rzecznika praw obywatelskich Adama Bodnara, który 14 marca 2018 wycofał wniosek do TK, w którym kwestionował ustawę inwigilacyjną z  2016 roku. Jak poinformowało biuro RPO, rzecznik „nie widzi szansy na niezależne i merytoryczne rozpoznanie tej sprawy przez Trybunał”.

Raport Fundacji Batorego pokazuje stopniowy zanik aktywności orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego.

W 2017 roku Trybunał wydał 88 orzeczeń. Mniej wydano jedynie w latach 1998-2000, a zatem tuż po tym, jak Konstytucja weszła w życie. Później przez 16 lat nie zdarzyło się, by aktywność Trybunału była na tak niskim poziomie.

Niepokoi zwłaszcza liczba wydanych w 2017 roku wyroków, czyli orzeczeń merytorycznie rozstrzygających sprawę zgodności prawa z Konstytucją. Było ich tylko 36, dwa a nawet trzykrotnie mniej niż poprzednio. Mniej było  tylko raz – w 1998 roku, tuż po wejściu w życie Konstytucji.

Aktywność orzecznicza Trybunału w 2017 roku była mniejsza nawet niż w 2016 roku, który dla Trybunału był bardzo trudny, bo kilkakrotnie zmieniano ustawę o TK, a  sam Trybunał pracował w okrojonym,  jedynie 12-osobowym składzie.

Dane z 2017 roku mogą być zaskoczeniem, bo tak mała aktywność Trybunału była ukrywana przez obecne jego władze. Julia Przyłębska wielokrotnie zapewniała w mediach, że Trybunał pracuje „normalnie”.

Jak jednak widać w perspektywie 20 lat historii Trybunału, to nie jest normalna działalność orzecznicza.