Komisja Europejska wszczęła przeciwko Polsce postępowanie naruszeniowe i 8 czerwca 2023 roku wysłała do rządu Morawieckiego wezwanie do usunięcia przepisów, które są sprzeczne z prawem unijnym. Ta ustawa nazywana jest lex [anty] Tusk, bo jej celem jest wyeliminowanie z życia publicznego liderów opozycji, głównie Donalda Tuska.

Komisja Europejska stwierdza, że lex Tusk narusza:

• Zasady demokracji opisane w artykułach 2 i 10 Traktatu o UE. Komisja podkreśla, że demokracja, praworządność i prawa podstawowe należą do podstawowych wartości Unii i są niezbędne dla funkcjonowania całej UE.
• Zasady legalności i niedziałania prawa wstecz (artykuł 49 Karty Praw Podstawowych UE) oraz zasady pewności prawa i powagi rzeczy osądzonej.
• Prawa do skutecznej ochrony sądowej (artykuł 47 Karty), zasady ne bis in idem (mówi ona, że nie można dwa razy orzekać w tej samej sprawie) oraz ochrony tajemnicy zawodowej (artykuł 7 Karty).
• Wymogi prawa UE dotyczące ochrony danych (RODO i artykuł 8 Karty).

Na końcu tekstu przytaczamy wszystkie wskazane przez Komisję Europejską przepisy, które narusza lex Tusk. Na zdjęciu u góry szefowa KE Ursula von der Leyen.

KE: Jak Lex Tusk łamie prawo unijne

W komunikacie Komisja Europejska podaje, że „nowe prawo nadmiernie ingeruje w proces demokratyczny”. Bo komisja rosyjska, która ma badać wpływy rosyjskie w Polsce prowadząc śledztwa i przesłuchania publiczne, stworzy ryzyko „poważnego uszczerbku na reputacji kandydatów w wyborach”.

A poprzez stwierdzenie, że dana osoba działała pod wpływem rosyjskim, może ograniczyć „skuteczność praw politycznych osób wybranych w demokratycznych wyborach”.

Dalej Komisja pisze, że lex Tusk zawiera bardzo szeroką i nieokreśloną definicję „rosyjskich wpływów” i definicję „działalności” pod jej wpływem. A komisja rosyjska może nałożyć na funkcjonariusza publicznego sankcje polegające na zakazie pełnienia funkcji związanych z gospodarowaniem środkami publicznymi na okres do 10 lat.

„Ma to charakter zbliżony do środków przewidzianych w Kodeksie karnym” – pisze KE. I dalej: „Sankcje te mają zastosowanie również do zachowań, które w chwili ich popełnienia były zgodne z prawem. Tym samym prawo narusza zasady legalności i niedziałania prawa wstecz”.

KE krytykuje też środek odwoławczy od decyzji rosyjskiej komisji. Będzie można złożyć skargę do sądu administracyjnego. Ale KE zauważa, że kognicja tego sądu „ogranicza się do wymogu poszanowania prawa i nie może kontrolować prawidłowości dokonanej przez Komitet [rosyjską komisją – red.] oceny faktów i wyważenia dowodów”. Sąd administracyjny w praktyce będzie mógł tylko ocenić, czy komisja działała zgodnie z niekonstytucyjną i antyunijną ustawą.

I jeszcze jeden fragment z komunikatu KE: „Wreszcie, jeśli chodzi o przetwarzanie danych osobowych, nowe prawo nie przewiduje odpowiedniej podstawy prawnej przetwarzania ani niezbędnych zabezpieczeń danych wrażliwych. Jest to niezgodne z unijnymi przepisami o ochronie danych”.

Co zrobi teraz PiS z Lex Tusk i jak odpowie Komisji Europejskiej

PiS może bronić się tym, że Polski nie obowiązuje Karta Praw Podstawowych. To rzekomo efekt podpisanego przez Polskę oraz Wielką Brytanią protokołu dodatkowego do Karty. Politycy PiS wielokrotnie to podnosili.

PiS na razie nie wycofuje się z powołania rosyjskiej komisji. Czeka już aż kluby parlamentarne zgłoszą do niej swoich kandydatów. Onet pisał, że partia rządząca ma już swoich kandydatów do tej komisji. A miałby nią pokierować bliski PiS historyk Sławomir Cenckiewicz.

W Sejmie jest też nowelizacja lex Tusk, którą zgłosił prezydent Andrzej Duda. Zgłosił ją zaraz po tym jak podpisał lex Tusk. Sejm ma się nią zająć w przyszłym tygodniu. Jednak nowelizacja nie rozwiązuje problemu. Owszem, likwiduje surową karę wykluczenia z funkcji publicznych na 10 lat. Ale zostawia przepis o dożywotniej karze tzw. braku rękojmi zaufania publicznego. Bez tej rękojmi nie można pełnić funkcji publicznych.

Poza tym nowelizacja pogarsza prawo do sądowej kontroli decyzji komisji. Bo finalnie ma ją oceniać powołana przez PiS Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych przy SN, w całości obsadzona neosędziami. Czyli nie jest to sąd spełniający standardy europejskie, a jego wyroki są wadliwe.

Jakie są kolejne możliwe kroki KE?

Skierowanie skargi do TSUE.

Trybunał już w czterech sprawach orzekał ze skargi Komisji przeciwko Polsce. Orzekł, że prawo UE naruszają przepisy

1. obniżające wiek przejścia w stan spoczynku sędziów Sądu Najwyższego (wyrok w 2019 roku);
2. obniżające wiek przejścia w stan spoczynku sędziów sądów powszechnych (wyrok w 2019 roku);
3. o systemie dyscyplinarnym dla sędziów, w tym o Izbie Dyscyplinarnej w Sądzie Najwyższym (wyrok 15 lipca 2021 roku);
4. o systemie dyscyplinarnym dla sędziów zmienione przez obowiązującą od lutego 2020 roku ustawę kagańcową (wyrok 5 czerwca 2023).

Na rozpoznanie czeka jeszcze skarga KE na TK Przyłębskiej.

KE może też wstrzymać na trwałe wypłatę Polsce miliardów euro z KPO i funduszu spójności.

A to by oznaczało, że staną duże inwestycje infrastrukturalne. To nie koniec. Efektem lex Tusk jest wezwanie największych frakcji w Parlamencie Europejskim do kontroli najbliższych wyborów w Polsce przez OBWE.

Przepisy, które według KE narusza rosyjska komisja PiS

Artykuł 2 Traktatu o EU

„Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne Państwom Członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn”.

Artykuł 10 Traktatu o EU

1. Podstawą funkcjonowania Unii jest demokracja przedstawicielska.
2. Obywatele są bezpośrednio reprezentowani na poziomie Unii w Parlamencie Europejskim. Państwa Członkowskie są reprezentowane w Radzie Europejskiej przez swoich szefów państw lub rządów, a w Radzie przez swoje rządy; szefowie państw lub rządów i rządy odpowiadają demokratycznie przed parlamentami narodowymi albo przed swoimi obywatelami.
3. Każdy obywatel ma prawo uczestniczyć w życiu demokratycznym Unii. Decyzje są podejmowane w sposób jak najbardziej otwarty i zbliżony do obywatela.
4. Partie polityczne na poziomie europejskim przyczyniają się do kształtowania europejskiej świadomości politycznej i wyrażania woli obywateli Unii”.

Artykuł 7 Karty Praw Podstawowych

Gwarantuje on poszanowanie życia rodzinnego i prywatnego: „Każdy ma prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, domu i komunikowania się”.

Artykuł 8 Karty Praw Podstawowych

Gwarantuje ochronę danych osobowych:

1. Każdy ma prawo do ochrony danych osobowych, które go dotyczą.
2. Dane te muszą być przetwarzane rzetelnie w określonych celach i za zgodą osoby zainteresowanej lub na innej uzasadnionej podstawie przewidzianej ustawą. Każdy ma prawo dostępu do zebranych danych, które go dotyczą, i prawo do dokonania ich sprostowania.
3. Przestrzeganie tych zasad podlega kontroli niezależnego organu.

Artykuł 47 Karty Praw Podstawowych

Gwarantuje prawo do skutecznego środka prawnego i dostęp do bezstronnego sądu:

„Każdy, kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem, zgodnie z warunkami przewidzianymi w niniejszym artykule.

Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy. Każdy ma możliwość uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela.

Pomoc prawna jest udzielana osobom, które nie posiadają wystarczających środków, w zakresie, w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości”.

Artykuł 49 Karty Praw Podstawowych

Gwarantuje legalność i proporcjonalność kar:

1. Nikt nie może zostać skazany za popełnienie czynu polegającego na działaniu lub zaniechaniu, który według prawa krajowego lub prawa międzynarodowego nie stanowił czynu zabronionego pod groźbą kary w czasie jego popełnienia. Nie wymierza się również kary surowszej od tej, którą można było wymierzyć w czasie, gdy czyn zabroniony pod groźbą kary został popełniony. Jeśli ustawa, która weszła w życie po popełnieniu czynu zabronionego pod groźbą kary, przewiduje karę łagodniejszą, ta właśnie kara ma zastosowanie.
2. Niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody w sądzeniu i karaniu osoby za działanie lub zaniechanie, które w czasie, gdy miało miejsce, stanowiło czyn zabroniony pod groźbą kary, zgodnie z ogólnymi zasadami uznanymi przez wspólnotę narodów.
3. Kary nie mogą być nieproporcjonalnie surowe w stosunku do czynu zabronionego pod groźbą kary.