– To wystawa o światowej klasie, pierwsza wpisująca nasze doświadczenie historyczne w narrację globalną – mówił w rozmowie z „Wyborczą”.

PiS chciał zmienić dyrekcję Muzeum II Wojny Światowej od samego początku sprawowania rządów. Jarosław Kaczyński zarzucał instytucji, że za mało eksponuje polskie cierpienia i bohaterstwo. Oraz że wystawa została zaprojektowana „pod dyktando Niemców”.

– Spór o muzeum ilustruje radykalizację języka debaty publicznej. Sięgająca 2008 roku dyskusja o tym, jak ma wyglądać wystawa główna, zaczynała się od krytyki idei pokazania historii Polski na tle historii innych państw. Głównym zarzutem było to, że w ten sposób można utracić jej wyjątkowość. Teraz wprost oskarża się twórców muzeum o „działanie na zlecenie Berlina”. To wszystko jest wyrazem silniejszych niż dziewięć lat temu zjawisk izolacjonizmu i ksenofobii oraz myślenia w kategoriach spisku – komentował zarzuty Paweł Machcewicz.

Machcewiczowi udało się dokończyć budowę muzeum i otworzyć wystawę stałą w marcu 2017 roku.

– Liczymy, że wystawa stanie się przedmiotem ogólnonarodowej debaty i będzie wielką lekcją historii dla Polaków, ale także i cudzoziemców. Bardzo chcieliśmy, by uroczystego otwarcia dokonali nie politycy, a osoby najbardziej zasłużone, czyli kombatanci, ludzie, którym należy się najwyższy szacunek – powiedział na konferencji zorganizowanej dla dziennikarzy w dniu otwarcia Paweł Machcewicz.

Ponieważ statut Muzeum nie pozwalał ministrowi kultury na odwołanie Machcewicza przed upływem jego kadencji na stanowisku dyrektora, PiS postanowiło zwolnić Machcewicza za pomocą triku formalnego – połączono Muzeum II Wojny Światowej z istniejącym na papierze Muzeum Westerplatte.

Decyzja o połączeniu muzeów i zwolnieniu Pawła Machcewicza stała się przedmiotem wielomiesięcznej batalii sądowej. Przy wsparciu prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza i rzecznika praw obywatelskich Adama Bodnara Machcewicz walczył przed sądem administracyjnym z planami połączenia muzeów. Bezskutecznie. Sądy administracyjne uznały bowiem, że zarządzenie ministra kultury Piotra Glińskiego jest aktem kierownictwa wewnętrznego, wyjętym spod ich jurysdykcji. I odmówiły zbadania meritum skarg prof. Machcewicza, skargi Muzeum II Wojny Światowej i Rzecznika Praw Obywatelskich.

6 kwietnia 2017 roku – dzień po ogłoszeniu, że Muzeum II Wojny Światowej będzie połączone z Muzeum Westerplatte – Paweł Machcewicz został odwołany ze stanowiska. Gdy to zrobiono, minister Gliński mógł wskazać nowego dyrektora.

– Spodziewałem się usunięcia mnie ze stanowiska, ale nie przypuszczałem, że w tym celu minister kultury Piotr Gliński powoła inne, fikcyjne muzeum istniejące tylko na papierze. Czuję, że wykonałem swoją pracę, wolałbym odchodzić w innych okolicznościach, ale najważniejsze jest, że muzeum powstało i wystawa jest gotowa – mówił wtedy „Wyborczej” Machcewicz.

Nowa dyrekcja Muzeum II Wojny Światowej od października 2017 rozpoczęła zmiany w ekspozycji. W ramach jej “repolonizacji” usunęła m.in. film, który zwiedzający oglądali na zakończenie wędrówki po muzeum (opisywaliśmy zmiany tutaj). Projekcja pokazująca konsekwencje wojny – aż do konfliktu na Ukrainie – została zastąpiona przez wyprodukowaną przez IPN animację „Niezwyciężeni”, pełną historycznych przekłamań (wyliczaliśmy je tutaj).

– Polscy politycy i naukowcy często skarżą się, że świat ich nie rozumie. Jeśli tak faktycznie jest, to wystawa w Muzeum II Wojny jest dla nich szansą, żeby w końcu zostać zrozumianym. Każda zmiana w niej będzie skutkować zniszczeniem spójnej narracji – ostrzegał wtedy wybitny historyk Timothy Snyder.

Zamiary obozu rządzącego i nowej dyrekcji muzeum wobec wystawy głównej Piotr Machcewicz nazwał autorytarnymi. W rozmowie z Gazetą Wyborczą w grudniu 2017 roku apelował, rząd PiS odrzuca pluralizm i polifonie, które powinny cechować dyskusje wokół historii.

– Zastępuje się je zbliżonymi do propagandy objawionymi prawdami. A jeśli nasza tożsamość narodowa ma być żywa i silna, nie może się opierać na podawanych przez rządzących formułkach. Jej budowaniu muszą towarzyszyć dialog i spór oraz poszukiwanie tego, z czym się utożsamiamy bardziej i tego, co jest dla nas problemem. Cechą demokracji jest to, że w przestrzeni publicznej funkcjonują różne interpretacje historii. Nie powinno się uciekać od wizji historii, która nie jest prosta oraz niesie w sobie sprzeczności i konflikt. Nic nie stoi na przeszkodzie, żeby Jarosław Kaczyński i Piotr Gliński stworzyli własne muzea. Kibicuje im. Mają do tego prawo. Ale myślałem, że na tworzeniu własnych muzeów się zatrzymają.

W proteście przeciwko wprowadzanym zmianom 3 listopada 2017 roku historycy z Polski i zagranicy opublikowali list otwarty w obronie muzeum i jego ekspozycji. Wśród sygnatariuszy znaleźli się bardzo znani historycy — m.in. prof. Tomasz Schramm, prof. Andrzej Paczkowski, prof. Piotr Osęka, prof. Dariusz Libionka, prof. Rafał Stobiecki. A także filozofowie (m.in. prof. Marcin Król i prof. Jan Woleński), socjologowie (prof. Antoni Sułek) i psycholodzy (prof. Michał Bilewicz).

„Traktujemy to jako niedopuszczalną, wręcz barbarzyńską ingerencję w dzieło będące efektem wieloletniej pracy autorów ekspozycji i niosące głęboko humanistyczne przesłanie do całego świata. Polska traci jedną z nielicznych instytucji kultury i nauki o prawdziwie międzynarodowym znaczeniu” – napisali w liście naukowcy.

28 marca 2018 roku Paweł Machcewicz złożył skargę na rząd PiS do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.  Zarzucił w niej polskim władzom pozbawienie go prawa do sądu, czyli złamanie art. 6 Konwencji Praw Człowieka. Sposób, w jaki został pozbawiony funkcji Dyrektora Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku – poprzez zarządzenie o połączeniu muzeów – Muzeum II Wojny Światowej oraz Muzeum Westerplatte – pozbawił go możliwości kwestionowania tej decyzji na drodze sądowej.

W skardze do ETPCz prof. Machcewicz zarzuca polskim władzom także złamanie art.10 Konwencji – gwarantującego wolność ekspresji, czy wolność słowa, w której zawiera się też wolność głoszenia i badań naukowych oraz dopuszczenie różnych głosów w debacie publicznej i historycznej.

Zdaniem prof. Machcewicza państwo podważyło podstawowe prawo człowieka do stawiania pytań, dociekania i wyrażania własnych poglądów na historię naszego kraju. Czyli de facto stosuje cenzurę.

– W sporze o muzeum chodzi o usunięcie z przestrzeni publicznej ludzi, którzy mają inne poglądy, inne spojrzenie na historię, na tradycję narodową, na wojnę niż to, które lansuje obóz rządzący – mówi prof. Paweł Machcewicz

Źródło: OKO.press („PiS niszczy wystawę Muzeum II Wojny Światowej. 500 naukowców – w tym wiele sław – protestuje”) oraz Gazeta Wyborcza („Paweł Machcewicz: Zrobię wszystko w obronie integralności wystawy głównej w Muzeum II Wojny Światowej” oraz „Paweł Machcewicz – obrońca niezależności muzeum”)

Przeczytaj również:

• Były dyrektor Muzeum II Wojny Światowej: Byliśmy niewygodni dla PiS. Muzeum zaprzecza ich narracji

• Najwybitniejsi historycy w obronie prof. Machcewicza przed nękaniem przez władze. 300 podpisów pod listem otwartym

• Cenzurowanie historii przez PiS przed Europejski Trybunał Praw Człowieka. Pozew prof. Machcewicza

• Bitwa o Muzeum II Wojny Światowej. PiS: „Niemiecka wystawa”. Była dyrekcja: „Absurdalne zarzuty”

• Zamienili wybitnego historyka na speca od boksu i żołnierzy wyklętych. Nowy dyrektor Muzeum II Wojny

• Inwazja PiS na Muzeum II Wojny Światowej. Będzie prowincjonalna wystawa o bohaterszczyźnie?

• Agenci CBA przyszli do domu byłego dyrektora Muzeum II Wojny Światowej

• Gliński powołał nową Radę Muzeum II Wojny Światowej. Cenckiewicz, Żaryn, duszpasterz kibiców i Semka

• Kronika kłamstw, bezwzględności i ideologicznego obłędu władzy. „Muzeum”, książka prof. Machcewicza

Opublikowano: 19 września 2018